ვიკინგების ხანა (ნაწილი III)

878 წლის ედინგტონთან გამარჯვებამ გადაშენებას გადაარჩინა უესექსის სამეფო. მიუხედავად იმისა, რომ გუთრუმი გაქრისტიანდა და აღარ იყო ალფრედის მტერი, უესექსს მაინც ემუქრებოდა პოტენციური საფრთხე. ალფრედი ენერგიულად შეუდგა ქვეყნის აღმშენებლობას. მან მრავალი საფორტიფიკაციო ნაგებობა ააგო.

890 წელს გუთრუმი გარდაიცვალა და ორი წლის შემდეგ ვიკინგები შემოიჭრნენ უესექსში, მაგრამ ალფრედმა წარმატებით მოიგერია მტერი ახალი ციხესიმაგრეების წყალობით და განდევნა ვიკინგები. 899 წელს ალფრედი გარდაიცვალა, თავისი სამეფო კი უფროს ვაჟს, ედუარდს გადასცა. თუმცა სამეფო ტახტზე პრეტენზიას ალფრედის ძმისშვილი ეთელუოლდი აცხადებდა. იგი დანიელებთან გაიქცა, რომლებმაც დიდი სიხარულით მიიღეს მოღალატე საქსი. ეთელუოლდმა ლაშქარი შეკრიბა და 901–902 წლებში უესექსისკენ დაიძრა. ბრძოლა დანიელებმა მოიგეს, მაგრამ ძვირად დაუჯდათ ეს გამარჯვება: მათი მეფეც და ეთელუოლდიც ბრძოლის ველზე დაეცნენ. ედუარდმა ბიძაშვილი რომ მოიშორა, მშვიდად შეუდგა ქვეყნის მართვას. დასავლეთ მერსიის მეფე ეთელრედიც, რომელიც უესექსის სამეფოს ვასალი და ალფრედ დიდის სიძე იყო, იგივეს აკეთებდა. ამაგრებდა ქვეყანას ვიკინგების მოსალოდნელი შემოსევების უკუსაგდებად. 

        ვიკინგი მეომრები. კადრი სერიალიდან "ვიკინგები".

მოვლენები ნელ–ნელა საქსების სასიკეთოდ ვითარდებოდა, თუმცა ინგლისის სრუტის გადაღმა, ვიკინგებმა დღევანდელი საფრანგეთის ტერიტორიის ჩრდილო–დასავლეთ ნაწილი დაიპყრეს, რის შედეგად ანგლო–საქსები ვიკინგურ რკალში აღმოჩნდნენ, მაგრამ ამან არ შეაშინა ედუარდი. იგი კიდევ უფრო გაცხოველებით შეუდგა დანიელების წინააღმდეგ ბრძოლას, ისტ ანგლიაც კი წაართვა მათ და უესექსს შეუერთა. მერსიის დედოფალი ეთელფლედიც შეტევაზე გადავიდა, რომელიც ქმრის გარდაცვალების შემდეგ ქვეყანას მარტო განაგებდა. 918 წელს იორკში ჩასახლებულმა ვიკინგებმა მორჩილება გამოუცხადეს დედოფალს, თუმცა იგი იმავე წელს გარდაიცვალა და ედუარდმა მთელი მერსია თავის სამეფოს შეუერთა. ამით უესექსის ტერიტორია მკვეთრად გაიზარდა, რამაც ის ინგლისში დომინანტ ძალად აქცია.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Hindley, Geoffrey. The Anglo-Saxons.

2. Sawyer, Peter. The Age of the Vikings.

3. Sawyer, Peter. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe A.D. 700 - 1100.

ვიკინგების ხანა (ნაწილი II)

ექვსწლიანი ბრძოლების შედეგად ბრიტანეთის კუნძულის პოლიტიკური რუკა მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ისტ ანგლიისა და ნორტუმბრიის მმართველი დინასტიები გაქრნენ და მათი ტერიტორიები მთლიანად ვიკინგებმა დაიკავეს. მერსიაც გადაშენების პირას იყო.  ჯერჯერობით მხოლოდ ერთი სამეფო იდგა ფეხზე. ეს იყო უესექსი, სადაც ალფრედი მეფობდა, შემდგომში დიდად წოდებული. 

871 წელს უესექსიდან უკანდახევის შემდეგ, ჰალფდანი ნორტუმბრიაში გაბრუნდა თავისი ლაშქრით, სადაც მან მიწების დარიგება დაიწყო მეურნეობის განვითარების მიზნით. ეს უბრალო დაპყრობა აღარ იყო, ეს უკვე ნამდვილი კოლონიზაცია იყო. 

874 წელს ვიკინგებმა მერსიაც დაიპყრეს და უესექსი მარტო დარჩა ვიკინგური "ვეშაპის" პირისპირ. ნორმანები თავიანთი სწრაფი და მოქნილი ხომალდებით თავს ესხმოდნენ უესექსის სანაპირო დასახლებებს. ამით აჩვენებდნენ ალფრედს, რომ მის სამეფოზე ფართო მასშტაბიანი თავდასხმები ყველა მიმართულებიდან იყო შესაძლებელი. 

ვიკინგური ხომალდი

უესექსის ლაშქარი ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა. აქედან გამომდინარე, ეს საკმარისი არ იყო სკანდინავიელთა მრისხანე ძალასთან დასაპირისპირებლად. 

876 წელს ვიკინგთა ერთ–ერთი ბელადი გუთრუმი უესექსში შეიჭრა დიდი მხედრობით და დაამარცხა ალფრედი, რომელიც მცირე ძალებით გამოსულიყო მის წინააღმდეგ. ალფრედმა ზავი ითხოვა და გუთრუმიც დათანხმდა. ორივე მხარეს იმედი ჰქონდა, რომ ამ დროს უკეთ გამოიყენებდნენ მომავალი ომისთვის მოსამზადებლად. მომდევნო გაზაფხულს გუთრუმი კვლავ წამოვიდა უესექსისკენ. იგი ღრმად შეიჭრა ალფრედის სამეფოში დასავლეთის მიმართულებით. ამით გუთრუმს მისი შორს გატყუება უნდოდა, რადგან უესექსისკენ კიდევ მოიწევდა სხვა საფრთხე. ეს იყო უბა რაგნარსონი, რომელიც ირლანდიიდან მოდიოდა ჯარითა და ხომალდებით. თუმცა ალფრედის სასარგებლოდ ზღვაზე ქარიშხალი ამოვარდა და ბევრი გემი ჩაეძირა უბას. ეს რომ გუთრუმმა გაიგო, აიყარა თავისი ჯარით და დატოვა უესექსი. 

ალფრედ დიდის ქანდაკება უინჩესტერში

878 წელს გუთრუმი მოულოდნელად თავს დაესხა ალფრედს. უესექსის მეფემ ძლივს გაასწრო სიკვდილს მცირე ძალებით და ერთ–ერთ ჭაობიან ადგილას დაბანაკდა. საიდანაც რეიდებს აწარმოებდა საკუთარ მიწაზე, სადაც ვიკინგები კალიასავით იყვნენ მოდებულნი. ალფრედი რომ დანებებულიყო და დანარჩენი სამეფოთა მეფეებივით მოქცეულიყო, მთელი ინგლისი ვიკინგ–დანიელების ხელში აღმოჩნდებოდა. იმავე წელს რაგნარის უკანასკნელი ცოცხალი ვაჟი უბა დაიღუპა ერთ–ერთი შეტაკების დროს. ამან შეაშფოთა გუთრუმი და ჩრდილოეთისკენ დაიხია თავისი მძარცველებით. ალფრედს საშუალება მიეცა, მოზრდილი არმია შეეკრიბა, რის შემდეგაც იგი ედინგტონთან დაბანაკდა. აქ მათ გადამწყვეტი ბრძოლა ელოდათ, რომელსაც უესექსის ბედი უნდა გადაეწყვიტა ერთხელ და სამუდამოდ. ბრძოლა მთელი დღე გაგრძელდა, იქამდე, სანამ დანიელთა ერთ–ერთი რაზმი არ გაიქცა. ამან მთელი ვიკინგური ლაშქრის დამარცხება გამოიწვია. გულადუღებული საქსები დაედევნენ და გაშმაგებით ხოცეს დანიელები. საბოლოოდ გუთრუმი დანებდა და ზავი ითხოვა. იგი ქრისტიანულადაც კი მოინათლა და დატოვა უესექსი. 886 წელს იგი მეფედ ეკურთხა ისტ ანგლიაში. მერსია გუთრუმმა და ალფრედმა ერთმანეთში გაინაწილეს. 

ალფრედმა არა მხოლოდ გადაარჩინა თავისი სამეფო, არამედ ძლიერ სახელმწიფოდაც აქცია იგი. გუთრუმს ზავი არასდროს დაურღვევია, მაგრამ იგი არ იყო ვიკინგთა ერთადერთი ლიდერი. საქსებს ჯერ კიდევ ბევრი ხმალთაკვეთა ელოდათ მომავალში. 

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Hindley, Geoffrey. The Anglo-Saxons.

2. Sawyer, Peter. The Age of the Vikings.

3. Sawyer, Peter. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe A.D. 700 - 1100.

ვიკინგების ხანა (ნაწილი I)

ვიკინგების ხანა საკმაოდ მოკლე იყო, მაგრამ მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა ისტორიაში. სკანდინავიელი მეომრები, მძარცველები, მეკობრეები და მეზღვაურები შიშის ზარს სცემდნენ ევროპას და განსაკუთრებით ბრიტანეთის კუნძულებს. 

V საუკუნეში რომაელებმა ბრიტანეთი დატოვეს. ამით ისარგებლეს პიქტების მეომარმა ტომებმა, გადმოლახეს ადრიანეს კედელი და შეესივნენ უპატრონოდ დაგდებულ ბრიტებს, მაგრამ აღმოსავლეთიდან ანგლები და საქსები შემოვიდნენ, განდევნეს პიქტები და თავიანთი სამეფოები შექმნეს. VII საუკუნისთვის უკვე 7 სამეფო არსებობდა: უესექსი, მერსია, ნორტუმბრია, ისტ ანგლია, კენტი, სასექსი და ესექსი. 

ანგლო-საქსური სამეფოები

ამასობაში სკანდინავიიდან  სხვა მეომრული კულტურის ხალხმა დაიწყო გამოჩენა. ანგლო–საქსებისგან განსხვავებით ისინი ჯერ კიდევ წარმართები იყვნენ. 

VIII საუკუნის ბოლოსთვის, მკაცრი ზამთრის, მოუსავლიანობისა და ფრანკთა აგრეესიის შედეგად, მათ უცხო მიწების ძიება დაიწყეს. ეს ხალხი ცნობილი გახდა, როგორც ვიკინგები, რომელიც უფრო მათი მეკობრეობის აღმნიშვნელი სიტყვაა , ვიდრე მათი ეთნიკურობის. მათ ასევე ნორმანებსაც უწოდებენ, რაც ჩრდილოელს ნიშნავს. 

ბრიტანეთს რომ მიაგნეს, ვიკინგები თავიდან ქრისტიანულ ეკლესია–მონასტრებს ესხმოდნენ თავს, სადაც სიმდიდრესაც შოულობდნენ და მათთვის წინააღმდეგობის გაწევაც არავის შეეძლო. 

IX საუკუნისთვის ანგლო–საქსურ სამეფოებში უესექსი გახდა დომინანტი ძალა მეფე ეგბერტის მმართველობის დროს. მას არაერთხელ უბრძოლია ვიკინგების წინააღმდეგ. ეგბერტმა ასევე დაიპყრო ესექსის, სასექსისა და კენტის პატარა სამეფოები. 865 წელს ტახტზე ავიდა მისი შვილიშვილი ეთელრედი. სწორედ ამ დროს წამოვიდა დანიიდან, ნორვეგიიდან და შვედეთიდან ვიკინგთა დიდი არმია ასობით ხომალდით. იმდროინდელმა წყაროებმა მათ "ურჯულოთა დიდი არმია" უწოდეს. ნორმანთა საგების (ძვ. სკანდ. – თხრობა) მიხედვით მათ სამი ბელადი მოუძღოდა, რომლებიც ლეგენდარული რაგნარ ლოდბროკის შვილები იყვნენ: ივარი, ჰალფდანი და უბა. მათ შურისძიება სწყუროდათ, იმის გამო, რომ რაგნარი ნორტუმბრიის მეფემ, ელამ მოკლა. სავარაუდოდ მათ უბრალოდ დაპყრობა, ძარცვა და თავიანთი სამეფოების დაარსება უნდოდათ.

"ურჯულოთა დიდი არმიის" მარშრუტი

ვიკინგებმა აიღეს ნორტუმბრიის დედაქალაქი იორკი (ამ ბრძოლის შემდეგ ნორტუმბრია ვიკინგთა კულტურის ბასტიონი გახდა შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში). შემდეგ დაარბიეს მერსია. მერსიის მეფე ბურგრედმა მათ ფული გადაუხადა და ისინიც გამოსაზამთრებლად იორკში დაბრუნდნენ. მომდევნო წელს ვიკინგები ისტ ანგლიაში შეიჭრნენ და სასტიკად ააოხრეს. ამ სამეფოსაც იგივე ბედი ეწია, რაც ნორტუმბრიას. 

871 წელს ჰალფდანი თავისი დანიელი მეომრებით უესექსის საზღვრებში შეიჭრა. მეფე ეთელრედი და თავისი ძმა ალფრედი მედგრად დაუხვდნენ მტერს და რამდენიმე მძიმე ბრძოლის მერე განდევნეს დანიელები. ეთელრედი მალევე გარდაიცვალა და უესექსის ტახტზე ალფრედი ავიდა. 

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Hindley, Geoffrey. The Anglo-Saxons.

2. Sawyer, Peter. The Age of the Vikings.

3. Sawyer, Peter. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe A.D. 700 - 1100.

მითრიდატული ომები (ნაწილი II)

პირველი მითრიდატული ომი დასრულდა და ლუციუს კორნელიუს სულა სასწრაფოდ რომში დაბრუნდა. მითრიდატემ საკუთარი სამეფო შეინარჩუნა, მაგრამ ყველა დაპყრობილი ტერიტორია დათმო. აზიაში მყოფი ლეგიონები სულამ ჩააბარა თავის სანდო გენერალს, ლუციუს ლიცინიუს მურენას. ამასობაში მითრიდატემ ახალი არმიის შეკრება დაიწყო. მეფის რჩეული სარდალი, არქელაოსი, სულასთან განცდილი მარცხის გამო, მურენასთან გაიქცა სიკვდილის შიშით. მან ასევე აცნობა რომაელ სარდალს, რომ მითრიდატე ზავის დარღვევას აპირებდა. მურენამაც არ დააყოვნა და ქრ შ–მდე 83 წელს თავს დაესხა პონტოს სამფლობელოებს. მითრიდატემ ზავის პირობები შეახსენა, მაგრამ უშედეგოდ. დაიწყო მეორე მითრიდატული ომი. პონტოელებმა აზიის პროვინცია მოარბიეს. პონტოელთა რამდენიმე წარმატებული ბრძოლის მერე სულამ რომიდან უბრძანა მურენას, პონტოსთან ზავი დაედო ქრ. შ–მდე 81 წელს. ამ ზავმა მითრიდატეს ძველი პრესტიჟი აღადგინა მეზობელ ქვეყნებში. 

პონტოელი მეომრები

ქრ. შ–მდე 78 წელს სულა გარდაიცვალა. ამით ძალთა ბალანსი შეიცვალა რეგიონში. მითრიდატემ თავის სიძეს, სომეხთა მეფე ტიგრან II-ს კაპადოკიის დაკავება შესთავაზა, რათა თვითონ არ გამოჩენილიყო აგრესორად. სანამ აზიაში ეს ამბები ხდებოდა, ესპანეთში მეამბოხე რომაელი სარდალი სერტორიუსი სეპარატისტულ ომს აწარმოებდა სენატის წინააღმდეგ, ამიტომ რომის რესპუბლიკის ძირითადი ძალები მასთან ბრძოლით იყო დაკავებული. სერტორიუსის დესპანები მითრიდატეს ეწვივნენ სინოპში, პონტოს სატახტოში კავშირის დასამყარებლად. 

ბითინიის მეფე ნიკომედესი უშვილძიროდ გარდაიცვალა და თავისი სამეფო რომს უანდერძა. მითრიდატესთვის ეს კატეგორიულად მიუღებელი იყო, ამიტომაც ომი გარდაუვალი გახდა და დაიწყო მესამე მითრიდატული ომი ქრ. შ–მდე 74 წელს. იგი ბითინიაში შეიჭრა კიდევ ერთხელ. ამასობაში კონსულები ლუციუს ლიცინიუს ლუკულუსი და მარკუს ავრელიუს კოტა მცირე აზიისა და ბითინიის გუბერნატორებად დაინიშნენ. ამავე დროს ესპანეთში სერტორიუსი დაიღუპა და მისმა მრჩევლებმა, რომლებიც მითრიდატეს კარზე იყვნენ, საიდუმლოდ მოლაპარაკებები დაიწყეს ლუკულუსთან იმ მიზნით, რომ თავიანთი ძველი პოზიციები აღედგინათ რომში. მითრიდატემ კოტა დაამარცხა საზღვაო ბრძოლაში, მაგრამ ლუკულუსმა სახმელეთო ბრძოლაში ძლია პონტოს მეფე მისი მოღალატე მრჩევლების წყალობით. მითრიდატე სომხეთში გაიქცა. ლუკულუსმა კი თითქმის მთელი ანატოლია დაიპყრო ქრ. შ–მდე 71 წლისთვის.

მითრიდატეს დროინდელი მონეტები. მარკ ქართრაითის ფოტო.

იმავე წელს ლუკულუსმა დესპანი გაუგზავნა მითრიდატეს შვილს, ბოსფორის მეფე მახარეს, რომელმაც საკუთარ მამას უღალატა და რომის ვასალი გახდა. 

ქრ. შ–მდე 69 წელს ლუკულუსი მეფე ტიგრანის წინააღმდეგ დაიძრა. სომეხთა მეფეს მხარს უჭერდნენ იბერიისა და ალბანეთის მეფეები. მან მითრიდატეს რჩევა არ გაითვალისწინა და გაშლილ ველზე ამჯობინა რომაულ ლეგიონებთან შერკინება და პირდაპირ მიადგა ჯარით რომაელებს, რომლებსაც ალყაში ჰყავდათ მოქცეული ქალაქი ტიგრანოკერტა. ტიგრანი სასტიკად დამარცხდა და გაიქცა ბრძოლის ველიდან. ლუკულუსი დაედევნა და მომდევნო წელს კიდევ დაამარცხა ტიგრანი არტაქსატასთან. ამასობაში მითრიდატე პონტოში დაბრუნდა და ლუკულუსიც იძულებული გახდა სომხეთიდან გამობრუნებულიყო. 

ქრ შ–მდე 66 წელს ლუკულუსი გნეუს პომპეუსმა ჩაანაცვლა. მითრიდატეს დევნაში მან ზედიზედ დაამარცხა სომხეთი, იბერია, ალბანეთი და აიძულა ხელი მოეწერათ რომთან "სამოკავშირეო და სამეგობრო" ხელშეკრულებაზე, ხოლო კოლხეთი უშუალოდ შეუერთა რომის სახელმწიფოს.

გნეუს პომპეუს "მაგნუსი" (დიდი)

მითრიდატე ბოსფორის სამეფოში გაიქცა და მოკლა თავისი მოღალატე შვილი მახარე, მაგრამ მოსახლეობა დაქანცული იყო ამდენი ომით და მხარი დაუჭირა მის უმცროს ვაჟს, ფარნაკეს, რომელმაც მამის ტახტიდან გადაგდება გადაწყვიტა. მითრიდატე სრულიად მარტო დარჩა. მან საწამლავით სცადა თავის მოკვლა, მაგრამ საწამლავმა არ იმოქმედა, რადგან მთელი ცხოვრების მანძილზე სხვადასხვა საწამლავსა და შხამს იღებდა მცირე დოზებით იმუნიტეტის გასაუმჯობესებლად. ბოლოს თავის ერთგულ მსახურს, ბიტოიტს დაავალა ხმლით მოეკლა იგი. ასე დასრულდა მესამე და უკანასკნელი მითრიდატული ომი ქრ. შ–მდე 63 წელს.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Appian. "The Mithridatic Wars," in Roman History.
2. McGing, Brian. "Mithridates VI."

მითრიდატული ომები (ნაწილი I)

პონტოს სახელოვანი მეფე მითრიდატე VI ევპატორი რომის ერთ–ერთი ყველაზე დაუძინებელი მტერი იყო. რომსა და პონტოს შორის სულ სამი მითრიდატული ომი მოხდა.

პონტოს სამეფო ჩამოყალიბდა ალექსანდრე მაკედონელის სარდლების, იგივე დიოდოხოსთა ომების შედეგად ქრ. შ–მდე III საუკუნეში. მისმა პირველმა მეფემ, მითრიდატემ მნიშვნელოვნად გააფართოვა თავისი სამეფოს ტერიტორიები. 

ქრ. შ–მდე II საუკუნეში პონტომ გალატიის ნაწილი შეიერთა. ამავე საუკუნის დასასრულს რომის რესპუბლიკას ბალკანეთის ნახევარკუნძული უკვე დაპყრობილი ჰქონდა. მცირე აზიის დასავლეთ ნაწილი კი აზიის პროვინციის სახელით შედიოდა რესპუბლიკაში.  ბითინია, პაფლაგონია და კაპადოკია კი მისი ვასალი სახელმწიფოები გახდნენ. 

ქრ. შ–მდე 113 წელს მითრიდატე VI ავიდა სამეფო ტახტზე (მანამდე იგი საკუთარ დედას გაქცეოდა, რომელიც შვილის სიკვდილზე ოცნებობდა.). იგი თავიდანვე ენერგიულად შეუდგა ქვეყნის მართვას. მან დაიპყრო კოლხეთი, კავშირი შეკრა იბერიასთან, დიდ სომხეთთან და პართიასთან. ხოლო მცირე სომხეთი დაიმორჩილა და შეიერთა. მალევე ყირიმის ნახევარკუნძულზე არსებული ბოსფორის სამეფოც "შთანთქა". თუმცა ამ დაპყრობებით მითრიდატეს ამბიციები არ დამცხრალა. აკი "მადა ჭამაში მოდის".

ქრ. შ–მდე 102 – 97 წლებში მან დაიმორჩილა კაპადოკია. რომმა დაუყოვნებლივ ჯარების გაყვანა მოსთხოვა მითრიდატეს. პონტოს მეფემ ამჯერად შეასრულა რომაელთა მოთხოვნა. კილიკიის რომაელმა გუბერნატორმა ლუციუს კორნელიუს სულამ კაპადოკიის ტახტზე დასვა ვინმე არიობარზანი, მაგრამ პრობლემა ამით არ მოგვარებულა. 

ქრ. შ–მდე 94 წელს მითრიდატემ თავისი ქალიშვილი სომეხთა მეფე ტიგრან მეორეს მიათხოვა. სამი წლის შემდეგ ერთმანეთთან შეთანხმებით ტიგრანი კაპადოკიაში შეიჭრა, ხოლო მითრიდატე – ბითინიაში. რომმა მცირე ძალებით გამოგზავნა ყოფილი კონსული მანიუს აქვილიუსი რომაული წესრიგის აღსადგენად. მან მცირე აზიაშიც შეკრიბა მოკავშირეთა ძალები. პონტოსა და სომხეთის მეფეებს იმ დროისთვის არ სურდათ რომთან ომი, ასე, რომ აქვილიუსმა თავისი დავალება ადვილად შეასრულა. ქრ. შ–მდე 90 წლისთვის.
აქვილიუსმა ბითინიელთა წაქეზება სცადა პონტოს წინააღმდეგ. მითრიდატემ რომაელებს ბითინიელთა მოთოკვა სთხოვა, მაგრამ რომმა ყურიც არ გაიბერტყა. მასაც სხვა გზა აღარ დარჩა და კაპადოკიაში შეიჭრა. ასე დაიწყო პირველი მითრიდატული ომი (ქრ. შ–მდე 89–88 წწ).

მითრიდატე VI ევპატორი

რომაელებს რეგიონში ერთი ლეგიონი ჰყავდათ, მაგრამ სწრაფად მოახერხეს სამი დამხმარე არმიის შეკრება. ასევე ბითინიის მეფე ნიკომედეც მოვიდა თავისი ლაშქრით რომაელთა დასახმარებლად. 

მითრიდატეს სარდლებმა არქელაოსმა და ნეოპტოლემუსმა პირველი ბრძოლა მოიგეს და ბითინიელები დაამარცხეს. მითრიდატეს მთავარი ძალები რიცხობრივად აღემატებოდა რომაელებისას. მეფემ ადვილად დაამარცხა აქვილიუსი და მისი ჯარის ნახევარი ამოწყვიტა. ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმაც ბევრი ლეგიონერი დახოცეს და აქვილიუსი მითრიდატეს მიჰგვარეს. მეფემ მას პირში გამდნარი ოქრო ჩაასხა. 

მეორე რომაული არმიაც, რომელსაც კასიუსი მეთაურობდა, ასევე ჩამორჩებოდა რიცხობრივად პონტოელთა ჯარს. ამიტომ როდოსის კუნძულზე გადავიდნენ გადარჩენის მიზნით. მესამე რომაული არმია აზიის პროვინციაში გაიქცა და ქალაქ ლაოდიკეას კედლებში შეაფარა თავი, მაგრამ მოქალაქეებმა მითრიდატეს გადასცეს რომაელები. ამ სამხედრო კამპანიამ რომაელთა მმართველობა შეარყია მცირე აზიაში. 

რომში ლუციუს კორნელიუს სულა დანიშნეს აღმოსავლეთში მოლაშქრე ლეგიონების მეთაურად, მაგრამ გენერალმა პონტოს წინააღმდეგ ვერ მოიცალა იტალიაში შიდა აშლილობების გამო. მითრიდატე კი დროს არ კარგავდა. ქრ. შ–მდე 88 წელს მან აზიის პროვინციაში ყველა რომაელის სიკვდილით დასჯა ბრძანა. წყაროების მიხედვით 100 000 ადამიანი გამოასალმეს სიცოცხლეს. ეს ფაქტი ისტორიაში ერთ–ერთ პირველ გენოციდად ითვლება. 

ამასობაში, ბალკანეთში ბერძნებმა დაიწყეს დიდი აჯანყებები და დასახმარებლად მითრიდატე მიიწვიეს. ამ უკანასკნელმა არქელაოსი გაგზავნა საბერძნეთში. რომაელებს იქ ორი ლეგიონი ჰყავდათ. ქრ. შ–მდე 87 წელს სულა ჩამოვიდა საბერძნეთში და ალყა შემოარტყა ათენს. თრაკია–მაკედონიის გზით პონტოელთა ახალი არმია მოიწევდა. ასე, რომ სულას სასწრაფოდ უნდა აეღო ქალაქი. ქრ. შ–მდე 86 წლის 1 მარტს მან მოახერხა ათენში შეჭრა და უამრავი ანტი–რომაელი გაჟლიტა. ზურგი რომ გაიმაგრა, ახლა მშვიდად შეეძლო პონტოელთა წინააღმდეგ წასვლა.

ლუციუს კორნელიუს სულა

მტრები ქერონეასთან შეხვდნენ ერთმანეთს, სადაც ოდესღაც ფილიპე მაკედონელმა წერტილი დაუსვა ბერძენთა დამოუკიდებლობას. პონტოელთა სათავეში კვლავ არქელაოსი იდგა. მისი არმია 70 000 კაცისგან შედგებოდა. სულას კი 40 000–ზე ნაკლები კაცი ჰყავდა. ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა და "მოსწყდა ორგნითვე ურიცხვი". სულამ გაიმარჯვა და მხოლოდ 10 000 პონტოელი გადაურჩა სიკვდილს. თუმცა ამით ყველაფერი არ დამთავრებულა. არქელაოსმა 80 000–იანი დამხმარე ძალები მიიღო. სულას ასევე სხვა პრობლემაც ჰქონდა. რომის სენატმა მის თანამდებობაზე კონსული ფლაკუსი დანიშნა, რომელიც სულას პოლიტიკური მოწინააღმდეგე იყო. სულა დათმობას არ აპირებდა. იგი არმიით შუა საბერძნეთში დადგა, ფლაკუსის მოლოდინში, რომელიც უკვე ჩამოვიდა საბერძნეთში. თუმცა სულას ჯერ არქელაოსთან მოუწია ხელახალი ბრძოლა. მათი არმიები ორქომენოსთან შეხვდნენ ერთმანეთს. პონტოელები გაცილებით მეტნი იყვნენ რომაელებზე. ცხარე ბრძოლა კვლავ სულას ძლევამოსილებით დასრულდა. სადაც მან პირადად დიდი სიმამაცე გამოიჩინა. მითრიდატემ ზავი ითხოვა, მაგრამ რომაელი გენერლის მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო.
ამ მარცხმა შეარყია მითრიდატეს კონტროლი ანატოლიაზე.
ქრ. შ–მდე 85 წელს ზავი მაინც დაიდო, რომლის თანახმად მითრიდატეს ყველა დაპყრობილი ტერიტორია უნდა დაეთმო. სულამ რომის კონტროლი აღადგინა მცირე აზიაში და თავის პოლიტიკურ მტრებთან ანგარიშის გასასწორებლად რომში დაბრუნდა.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Appian. "The Mithridatic Wars," in Roman History.
2. McGing, Brian. "Mithridates VI."

მეფე პიროსი (ნაწილი IV)

სიცილიიდან უკანდახევის შემდეგ პიროსმა როგორც იქნა ჩააღწია ტარენტუმში თავისი ჯარის ნაფლეთებით. იდგა ქრ.შ–მდე 275 წელი და პიროსი ენერგიულად შეუდგა ახალი ჯარის შეკრებას. ის ვეღარ სარგებლობდა ძველი რეპუტაციით სამხრეთ იტალიაში იმის გამო, რომ მიატოვა ისინი, როცა სიცილიისკენ გაეშურა. ასე, რომ სამნიტების ძლიერი ტომი დიდად აღარ უჭერდა მხარს ეპიროსის მეფეს. 

პიროსი ახალშეკრებილი არმიით ჩრდილოეთისკენ დაიძრა რომაულ ლეგიონებთან საბრძოლველად. მეფემ ჯარი ორად გაყო, ერთი ნაწილი ლუკანიაში გაუშვა, რათა ისინი კონსულ კორნელიუს ლენტულუს კაუდინუსის ჯარებს შეხვედროდნენ და არ მიეცათ მეორე კონსულის მანიუს კურიუს დენტატუსის ჯართან შეერთების საშუალება. მეორე ნაწილს თვითონ გაუძღვა, სადაც რომაელები ქალაქ ბენევენტუმთან იყვნენ დაბანაკებულნი. 

პიროსმა საუკეთესო მეომრები და ავი სპილოები შეკრიბა და დაავალა, ღამით დასხმოდნენ თავს მტრის ბანაკს, მაგრამ გრძელ და დაბურულ ტყეში მეომრებს გზა აერიათ და დიდი დროც დაკარგეს. 

(წინ მარცხნივ) ეპიროსელი ფალანგიტი, (შუაში) სამნიტი მეომარი, (მარჯვნივ) კელტი მოქირავნე. ჯონი შუმატეს ნახატი.

დილით რომაელებმა თვითონ დაიწყეს შეტევა და პიროსის ჯარისკაცებს უკან დაახევინეს. სპილოები კი შუბების სროლით დააშინეს, რის შედეგადაც გაგიჟებული ცხოველების უწესრიგო რბენამ არეულობა გამოიწვია პიროსის ჯარში. ბრძოლა მეფის სრული მარცხით დასრულდა და მასთან ერთად იტალიის დაპყრობის ოცნებაც დაიმსხვრა. 

პიროსის რომაულ–სიცილიური კამპანია.

პიროსის სამეფო ხაზინა სრულად დაცარიელდა. ტარენტუმში მან ძლიერი გარნიზონი დატოვა და სამშობლოში დაბრუნდა 8 000 ქვეითითა და 500 მხედრით. მისი მრავალი მარცხის მიუხედავად, ეპიროსის "არწივს" ჯერ კიდევ შემორჩენოდა უსაზღვრო ამბიციები და მაშინვე შეუდგა ახალი დაპყრობითი ომების დაგეგმვას. 

ქრ. შ–მდე 274 წელს პიროსი მაკედონიაში შეიჭრა. საომარი კამპანია თავიდან წარმატებით მიდიოდა. რამდენიმე კვირის შემდეგ მაკედონიის მეფე ანტიგონოსი გაეშურა მტრის წინააღმდეგ. პიროსის ვეტერანმა ფალანგიტებმა ადვილად სძლიეს მაკედონელებს. ანტიგონოსი რამდენიმე პირად მცველთან ერთად გაიქცა ბრძოლის ველიდან და თესალონიკაში დაბრუნდა. პიროსი ფეხდაფეხ მიჰყვა და თითქმის მთელი მაკედონია დაიკავა. ანტიგონოსმა მხოლოდ ზღვისპირა ქალაქები შეინარჩუნა. 

პიროსი შესანიშნავი ტაქტიკოსი იყო, მაგრამ ცუდი სტრატეგოსი. მან ვერ გამოიყენა არსებული ვითარება, რათა ბოლო მოეღო მტრისთვის. ბედისწერამ კი ეს არ აპატია. 

მას წარუდგა სპარტელი სამეფო კანდიდატი სახელად კლეონიმოსი და შესთავაზა სპარტის  ტახტიდან მაშინდელი მეფის არეოსის გადაგდება. ლეგენდარული სამასი სპარტელის სამშობლოში მარიონეტი მეფის ყოლა ძალიან მიმზიდველად ჟღერდა პიროსისთვის.

ის 25 000 ქვეითით, 2 000 მხედრითა და 24 სპილოთი შეიჭრა პელოპონესში ქრ. შ–მდე 272 წელს. სპარტის ახლომდებარე ქალაქ მეგალოპოლისში მას სპარტელი ელჩი შეხვდა. პიროსმა მას მოატყუა, რომ ანტიგონიდებთან აპირებდა ბრძოლას და მათგან ბერძნული ქალაქების განთავისუფლებას. სპარტელებმა დაიჯერეს და მოადუნეს ყურადღება. 

ელინთა ბრძოლა. ჯონი შუმატეს ნახატი.

ეპიროსის მეფესაც ეს უნდოდა. იგი ქალაქ სპარტას მოულოდნელად სამხრეთიდან დაესხა თავს. სპარტელები მედგრად დაუხვდნენ მტერს როგორც სჩვეოდათ ზოგადად სპარტელებს. გაცხარებული ბრძოლების შემდეგ პიროსმა უკან დაიხია ქალაქ არგოსისკენ სპარტის ჩრდილოეთით. გზაში სპარტელთა თავდასხმის დროს მისი ვაჟი პტოლემეოსი მოკლეს. ამან ძალიან დააღონა მეფე, მაგრამ გლოვის დრო არ იყო. არგოსთან რომ მივიდნენ, ღამით პიროსი ჯარის ნაწილთან ერთად ქალაქში შეიპარა, თუმცა ქალაქის მაცხოვრებლები ჩასაფრებულები აღმოჩნდნენ და ალყაში მოაქციეს იგი. ამასობაში მათ დასახმარებლად სპარტის მეფე არეოსიც მოვიდა 1 000 კაცით სამხრეთიდან, ხოლო ჩრდილოეთოდან ანტიგონოსის მეომრები შემოიჭრნენ. 

ბნელი ღამის გამო ბრძოლა დილამდე გადაიდო. დილით პიროსმა ქალაქიდან გასვლა სცადა, მაგრამ ვიწრო კარიბჭის გამო ჩაფიქრდა და შიკრიკი გაუგზავნა ქალაქის გარეთ მდგომ შვილს ჰელანოსს, რომ ქალაქის კედლის ნაწილი დაენგრია, რათა თვითონ სწრაფად გამოსულიყო გარეთ თავისი მეომრებით. ამ დროს მოხდა საბედისწერო რამ. შიკრიკმა ბრძოლის დიდი ხმაურის გამო არასწორად გაიგო და ჰელანოსს უთხრა, რომ პიროსის საშველად შეჭრილიყო ქალაქში. სწორედ კარიბჭესთან პიროსი და ჰელანოსი ერთმანეთს შეასკდნენ თავიანთი ჯარისკაცებითა და სპილოებით. ამ დროს ქალაქის ერთ–ერთი ჯარისკაცის დედა სახლის ფანჯრიდან იყურებოდა და შვილის გადასარჩენად პიროსს კრამიტი ესროლა თავში და ცხენიდან ჩამოაგდო მეფე.  პიროსს, რომელიც დაჭრილი იწვა მიწაზე, თავი მოკვეთეს. ასე ტრაგიკულად დაასრულა სიცოცხლე ადამიანმა, რომელსაც ალექსანდრე დიდის ამბიციები ჰქონდა, მაგრამ მათი განხორციელების უნარი არ გააჩნდა.

მაკედონიის ჰეგემონობა კი კვლავ აღდგა საბერძნეთზე. 

მეფე პიროსი

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.

მეფე პიროსი (ნაწილი III)

ჰერაკლეას ბრძოლაში დამარცხების შემდეგ ქრ. შ–მდე 289 წელს კონსული ლევინუსი რომში დაბრუნდა. რომაელებმა სასწრაფოდ დაიწყეს თავიანთი არმიის შეთხელებული რიგების შევსება. პიროსმა თავისი მეგობარი და მრჩეველი, კინეასი გაგზავნა ელჩად რომში დიდი ძღვენით, რომელიც სავარაუდოდ ქრთამად იყო განზრახული. თვითონ პიროსიც ჩრდილოეთით გაემართა რომის მიმართულებით. გზაში მას დიდი სიხარულით ხვდებოდნენ ბერძნები და სხვა იტალიური ტომები, რომლებიც "გათავისუფლდნენ" რომაელი მჩაგვრელებისგან. რომში კინეასმა ვერ შეასრულა თავისი დავალება და ვერ დაიყოლია რომაელები სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე.

ძალიან მალე პიროსს ეწვია რომაელი, სახელად ფაბრიციუსი იმ მიზნით, რომ რომაელი ტყვეები გაეთავისუფლებინა. პიროსმა მისი მოსყიდვაც სცადა, თუმცა უშედეგოდ. შემდეგ მისი გაკვირვება სცადა სპილოთი, რომელიც ფარდის უკან უნდა დაემალათ და მოულოდნელად გამოეჩინათ. როდესაც ფაბრიციუსმა დაინახა სპილო, გაკვირვება საერთოდ არ გამოხატა.

ფაბრიციუსი საოცრად პატიოსანი და ღირსეული ადამიანი იყო. როდესაც პიროსის მოღალატე ექიმმა მას მეფის მოწამლვა შესთავაზა, ფაბრიციუსმა პიროსს შეატყობინა ამ ღალატის შესახებ და დასძინა, რომ ის რომის ღირსებას არ შებღალავდა მტრის დამარცხებით ღალატის გზით. გაოგნებულმა პიროსმა ფაბრიციუსს თავის კომპანიონთა შორის მთავარი ადგილი შესთავაზა, მაგრამ რომაელმა შორს დაიჭირა. ამის შემდეგ ფაბრიციუსი რომში დაბრუნდა ტყვეებით, რომლებიც პიროსმა გაათავისუფლა ფაბრიციუსისადმი პატივისცემის ნიშნად. 

ელინისტური სამყარო და რომის რესპუბლიკა

პიროსმა წინსვლა განარგძო ჩრდილოეთისკენ და გადაწყვიტა ქალაქი კაპუა აეღო, მაგრამ ლევინუსმა ამის საშუალება არ მისცა. შემდეგ პიროსმა ნეაპოლისის აღება სცადა, მაგრამ აქაც არ გაუმართლა. მეფემ თავი მიანება ამ ქალაქებს და პირდაპირ ქალაქ რომისკენ დაიძრა. აქ მას შეატყობინეს, რომ ორი რომაული არმია მოიწევდა მისკენ გამალებული. ამიტომ პიროსმა უკან დახევა არჩია ტარენტუმისკენ. სამნიტებმა, ბრუტიებმა, ლუკანიელებმა და სხვა მოკავშირეებმა დამხმარე ძალები გამოუგზავნეს პიროსს.

იდგა ქრ. შ–მდე 279 წელი. დიდი ხმალთაკვეთება ელოდათ მოწინააღმდეგეებს ქალაქ ასკულუმთან. კონსულები პუბლიუს დეციუს მუსი და პუბლიუს სულპიციუს სავერიო ედგნენ სათავეში ორ რომაულ არმიას. მათ რიგებში შედიოდა დაახლოებით 40 000 ლეგიონერი და 5 000 კავალერისტი. პიროსს კი ჰყავდა 38 000 ქვეითი, 5 000 კავალერისტი და 19 სპილო. 

სისხლიანი ბრძოლა მეორე დღემდე გაგრძელდა.  6 000 რომაელი და 3 500 ბერძენი შეეწირა ამ ბრძოლას. აქ ითქვა პიროსის ცნობილი სიტყვები: "თუ კიდევ ერთხელ ასე გავიმარჯვებთ, საბოლოოდ დავიღუპებით." სწორედ აქედან წარმოსდგა გამოთქმა "პიროსის გამარჯვება", რაც ნიშნავს გამარჯვებას, რომელიც დამარცხების ტოლფასია. 

პიროსი ისევ ტარენტუმში დაბრუნდა და თავისი ჯარის შეთხელებული რიგების შევსება დაიწყო. იქ მას ელჩები ეწვივნენ მაკედონიიდან და სიცილიიდან. მაკედონიის მაშინდელი მეფე კელტებთან ბრძოლაში დაიღუპა და პიროსისნაირი მეომარი მეფე სჭირდებოდათ მაკედონელებს. სიცილიელები კი კართაგენის წინააღმდეგ თხოვდნენ პიროსს დახმარებას. ეპიროსის მეფემ ამ უკანასკნელთა თხოვნის ასრულება უფრო მომგებიანად ჩათვალა. ქრ. შ–მდე 278 წელს იგი გაემგზავრა სიცილიისკენ 8 000 ქვეითითა და 2 000 მხედრით. პიროსი ჯერ ჩავიდა ტაურონემიუმში, რომლის ტირანმა ერთგულება შეჰფიცა ეპიროსის მეფეს. შემდეგ პიროსი კატანიაში ჩავიდა სამხრეთით. იქაური მოქალაქეები მას შეხვდნენ, როგორც მხსნელს. ბოლოს პიროსმა ჩააღწია სირაკუზაში, რომელიც ალყაში ჰყავდათ მოქცეული კართაგენელებს. ეპიროსელების გამოჩენა მათთვის მოულოდნელობა იყო და დროებით გაცლა ამჯობინეს. პიროსი დასავლეთით დაიძრა და სიცილიის ორი მნიშვნელოვანი ქალაქი ჩაიგდო ხელში: სელინუსი და სეგესტა. ეს პიროსის ბოლო ტკბილი განავარდება იყო სიცილიის მიწაზე. 

სიცილია

ამასობაში მაკედონიაში გაბატონდა დემეტრიოსის ვაჟი ანტიგონოსი, რომელმაც დაამარცხა კელტთა დიდძალი ჯარი.

პიროსს კი საქმე გაურთულდა სიცილიაში. სამხედრო კამპანიისთვის გადასახადებს ზრდიდა სიცილიურ ქალაქებში, რაც ძალიან დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა მოსახლოებაში და ბოლოს აჯანყებაც დაიწყეს. ამავე დროს რომაელებმა შეტევები განაახლეს და პიროსის მოკავშირე ბერძნები დაამარცხეს იტალიაში. ტარენტუმელები კვლავ დახმარებას ითხოვდნენ. პიროსსაც აღარ სურდა სიცილიაში დარჩენა, ისარგებლა ამ მომენტით და უყოყმანოდ დათანხმდა ტარენტუმელების თხოვნას.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.

მეფე პიროსი (ნაწილი II)

     პიროსი თავისი დროის ამომავალი ვარსკვლავი იყო. რაც უფრო მეტი დრო გადიოდა, მისი ამბიციებიც მით უფრო იზრდებოდა. ქრ. შ–მდე 289 წელს ის მაკედონიაში შეიჭრა. ამჯერად მას მხოლოდ ნადავლის შოვნა უნდოდა. დემეტრიოსმა დიდი არმია შეკრიბა და სცადა თავისი მამის აზიური სამფლობელოები დაებრუნებია. ამიტომ, პიროსთან ზავის დადება არჩია. 

     პტოლემეოსმა, სელევკოსმა და ლიზიმაქოსმა კავშირი შეკრეს და გადაწყვიტეს ბოლო მოეღოთ თავიანთი ძველი ანტიგონიდი მტრისთვის. ალიანსმა დესპანები გაუგზავნა პიროსსაც და ურჩევდა დემეტრიოსისთვის დასავლეთიდან შეეტია სანამ ეს უკანასკნელი დაკავებული იქნებოდა აღმოსავლეთ პროვინციებში ბრძოლით. 

გარკვეული ყოყმანის შემდეგ, პიროსი დათანხმდა და შეუერთდა კოალიციას. 

     ქრ. შ–მდე 288 წელს პტოლემეოსმა სამხრეთიდან შემოუტია მაკედონიას, ხოლო ლიზიმაქოსი თრაკიიდან უტევდა. საპასუხოდ, დემეტრიოსი დიდი ჯარით ჩრდილოეთით დაიძრა ლიზიმაქოსის წინააღმდეგ. პიროსმა იხელთა დრო და მაკედონიაში შეიჭრა. ამასობაში დემეტრიოსმა დაამარცხა ლიზიმაქოსი, მაგრამ მისი ჯარი უკმაყოფილებას გამოხატავდა იმის გამო, რომ პიროსი უპრობლემოდ დათარეშობდა მათ სამშობლოში. 

     პიროსის მზარდი რეპუტაციის გამო მაკედონელთა პატარ–პატარა ჯგუფებმა ნელ–ნელა მის მხარეს დაიწყეს გადასვლა. მალე დემეტრიოსის მთელმა არმიამაც პიროსის მხარე არჩია. დემეტრიოსი გაიქცა, ხოლო პიროსმა მაკედონია "ნებიერად" დაიპყრო. თუმცა მშვიდად ყოფნა არ დასცალდა. თრაკიიდან კვლავ ლიზიმაქოსი წამოვიდა. პიროსმა მასთან ბრძოლა უიმედოდ ჩათვალა და მთელი მაკედონია შეატოვა ხელში. თვითონ კვლავ ეპიროსში დაბრუნდა. 

პიროსისა და ლიზიმაქოსის სამეფოები.

     ამასობაში დასავლეთით, აპენინის ნახევარკუნძულზე რომის რესპუბლიკა იკრებდა ძალას და თავის ტერიტორიებს აფართოებდა. ამჯერად ის ნახევარკუნძულზე მდებარე ბერძნულ კოლონიებს, ე.წ. "დიდ საბერძნეთს" ემუქრებოდა. ქალაქ ტარენტუმის მოსახლეობამ პიროსს ელჩობა გაუგზავნა დახმარების თხოვნით ქრ. შ–მდე 281 წელს.

პიროსი დათანხმდა იმ პირობით, რომ ომის ხარჯებს ტარენტუმი გადაიხდიდა. 

ერთი წლის შემდეგ მათ ხომალდები გამოგზავნეს პიროსის არმიის იტალიაში გადასაყვანად. წყაროების მიხედვით პიროსს ჰყავდა 20 000 ფალანგიტი და სავარაუდოდ მოქირავნეებიც, 3 000 ცხენოსანი, 2 000 მშვილდოსანი, 500 მეშურდულე და 20 სპილო. 

     რომის სენატმა კონსულ პუბლიუს ვალერიუს ლევინუსს ოთხი ლეგიონი ჩააბარა და უბრძანა, პირდაპირ ტარენტუმისკენ დაძრულიყო. ამით მათ უნდოდათ პიროსი ჩაეთრიათ ბრძოლაში მანამ, სანამ მას ბერძენი მოკავშირეები შეუერთდებოდნენ. გეგმამ გაამართლა. როცა რომაელები ქალაქ ჰერაკლეასთან მივიდნენ, პიროსი სასწრაფოდ გაეშურა მტერთან შესახვედრად. 

     რომაული არმია სამი დანაყოფისაგან შედგებოდა. პირველ რიგში იდგნენ ჰასტატები, მეორეში – უფრო გამოცდილი პრინციპები, ხოლო მესამე რიგში – ვეტერანი ტრიარები, რომლებიც რეზერვს წარმოადგენდნენ. მთლიანობაში რომაელებს დაახლოებით 40 000 ლეგიონერი ჰყავდათ. დამატებით, ფლანგებზე 2 400 რომაელი და მოკავშირე მხედრობა იდგა.

"პოლიბიოსის სამყაროს" რომაელი ლეგიონერები. ქრ. შ–მდე III-II სს.

 პიროსის 25 000 მეომარს კიდევ მოკავშირე ბერძნების ძალებიც დაემატა და მთლიანობაში პიროსის ძალთა რაოდენობამ 31 000–მდე მიაღწია. 

     ბრძოლის დაწყებამდე პიროსმა რამდენიმე მხედართან ერთად რომაელთა ბანაკს შეავლო თვალი შორიდან. მან გაკვირვებულმა უთხრა თავისიანებს, რომ რომაელები სულაც არ ჰგავდნენ ბარბაროსებს, როგორც მას ეგონა. 

     მოწინააღმდეგეთა შორის მდინარე იყო. პიროსმა მდინარეზე გადმოსასვლელის დასაცავად მსუბუქი ქვეითი მეომრები გაგზავნა, იმ იმედით, რომ ბანაკის უკეთ გასამაგრებლად საკმარისი დრო ექნებოდა. მწარედ კი შეცდა. ლევინუსი მთელი ძალებით წამოვიდა მდინარის გადმოსალახად. რომაულმა მხედრობამ პიროსის ქვეითი ყარაული გაფანტა. პიროსიც წამოვიდა მტერთან შესახვედრად ფალანგებითა და მხედრებით. რომაელთა არმიამ მოასწრო მდინარის მთლიანად გადმოლახვა. ცხარე ბრძოლისას პიროსი ცხენიდან ჩამოაგდეს და კინაღამ მოკლეს, მისმა მეგობარმა მეგაკლესმა მეფის საჭურველი აისხა და ბრძოლაში ჩაერთო, როგორც პიროსი.

რომაელები რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ. ფალანგათა ერთიანი კედელი მათ შუბებით აწვებოდა მდინარისკენ. თუმცა, უცაბედად მეგაკლესი მოკლეს. აღტაცებულმა რომაელებმა მისი მუზარადი აიტაცეს, რომელიც ხელიდან ხელში გადადიოდა. ეპიროსელებმაც დაიჯერეს, რომ მათი მეფე მკვდარი იყო. პიროსმა სასწრაფოდ ჩამოუქროლა თავისიანთა რიგებს, ყვირილით, რომ ის ცოცხალი იყო. ეპიროსელები გამხნევდნენ. ამავე დროს პიროსის სპილოებმა ფლანგებიდან შეუტიეს რომაელებს. ამ უკანასკნელებს ეს "ურჩხულები" აქამდე არასდროს ენახათ. 

რომაელები გატყდნენ და გაიქცნენ. პიროსი რჩეული თესალიური კავალერიით დაედევნა და კიდევ ბევრი ლეგიონერი დახოცა. 

     7 000 რომაელი დაეცა ბრძოლის ველზე და 2000 ტყვედ ჩავარდა. პიროსმა 4 000 მეომარი დაკარგა, მათ შორის ბევრი ვეტერანი სარდალი. ეს პიროსის პირველი გამარჯვება იყო რომაელთა წინააღმდეგ. მეტისმეტად მძიმე კი აღმოჩნდა "მგლის ნაშიერებთან" შერკინება. პიროსი მიხვდა, რომ მას ღირსეულ და მეტად საშიშ მოწინააღმდეგესთან ჰქონდა საქმე. 

მტრებმა ჭრილობების მოშუშება და ახალი ბრძოლებისთვის მზადება  დაიწყეს.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.

მეფე პიროსი (ნაწილი I)

     ალექსანდრე მაკედონელის სიკვდილის შემდეგ, ქრ. შ–მდე 323 წელს, მისი მსოფლიო იმპერია დაინაწილეს მისმა გენერლებმა იგივე დიოდოხოსებმა, რაც მემკვიდრეებს ნიშნავს. ალექსანდრეს დედას, ოლიმპიას, რომლის შვილიშვილი სამეფო ტახტზე იჯდა, ემუქრებოდა დიოდოხოს ანტიპატროსის ვაჟი, კასანდროსი.

     ოლიმპიამ კავშირი შეკრა ეპიროსის მეფე აეკიდესთან, რათა მაკედონია დაეპყრო. თუმცა ქრ. შ–მდე 317 წელს მისი სისასტიკის გამო მას მხარდამჭერები ჩამოსცილდა. ამით კასანდროსმა ხელსაყრელი მომენტის გამოყენება სცადა . საბერძნეთიდან შეუტია მაკედონიას, გაიმარჯვა და ოლიმპია მოკლა. ამასობაში აეკიდესს თავისი არმია აუჯანყდა და მეფედ ნეოპტოლემუს II გამოაცხადეს. ტახტიდან გადაგდებული მეფის ოჯახის ბევრი წევრი გამოასალმეს სიცოცხლეს, მაგრამ მისი ვაჟი, სამი წლის უფლისწული პიროსი მისმა მომხრეებმა გადამალეს ჩრდილოეთ ეპიროსში. თუმცა იქ დიდხანს არ გაჩერდნენ და ილირიის მეფესთან შეაფარეს თავი, რომელმაც კეთილად მიიღო პატარა უფლისწული. 

     მალე კასანდროსი ილირიაში შეიჭრა, დაამარცხა პიროსის მფარველი ბრძოლაში. პიროსი კი თავისი სასახლის კარზე დაიტოვა.

სამხრეთ საბერძნეთში ანტიგონოს I და კასანდროსი ებრძოდნენ ერთმანეთს, რის შედეგადაც ამ უკანასკნელის ძალაუფლება შეირყა მაკედონიაზე. აეკიდესმა სცადა ამ მომენტის გამოყენება და ეპიროსში დაბრუნდა, სადაც დიდძალი ჯარი შეკრიბა. კასანდროსმა თავისი ძმა ფილიპე გაგზავნა მის წინააღმდეგ, რომელმაც დაამარცხა და მოკლა ეპიროსის მეფე. უზურპატორი ნეოპტოლემუსი ისევ დაუბრუნდა ტახტს. 

     ქრ. შ–მდე 307 წელს ილირიის მეფე შეიჭრა ეპიროსში, გადააგდო ნეოპტოლემუსი ტახტიდან და დასვა 11 წლის პიროსი,  რომლის სამეფოც ახლა ილირიის ვასალი იყო. 6 წლის შემდეგ პიროსი ილირიაში გაემგზავრა მეფე გლავკოსის შვილის ქორწილზე, მაგრამ ეპიროსში აჯანყებამ იფეთქა და ისევ ნეოპტოლემუსი დააბრუნეს ტახტზე. ილირიის მეფე ვეღარ დაეხმარა პიროსს ტახტის დაბრუნებაში. ამიტომ ეს უკანასკნელი საბერძნეთისკენ გაეშურა, სადაც ანტიგონოს I-ის ვაჟი, დემეტრიოსი მეფობდა და ამავე დროს პიროსის სიძე იყო. ისინი ერთად გაემზავრნენ აზიაში ანტიგონოსთან, სადაც პიროსმა ბევრი რამ ისწავლა ომის ხელოვნების შესახებ. 

მოხიბლულმა ანტიგონოსმა აღნიშნა კიდეც, რომ პიროსი თავისი დროის უდიდესი გენერალი გახდებოდა. 

     ქრ. შ–მდე 301 წელს დიოდოხოსები ლიზიმაქოსი და სელევკოსი უზარმაზარი არმიებით დაუპირისპირდნენ ანტიგონოსს და მის შვილს დემეტრიოსს იპსოსის ველზე. ეს 18 წლის პიროსის პირველი საბრძოლო ნათლობა იყო. 

ანტიგონოსი დამარცხდა. ხოლო დემეტრიოსი და პიროსი საბერძნეთში გაიქცნენ. 

ქრ. შ–მდე 298 წელს დემეტრიოსმა ზავი დადო ეგვიპტის მეფე პტოლემეოსთან და პიროსი მძევლად გაგზავნა ზავის თანახმად. თუმცა იგი სასახლის კარზე უფრო საპატიო სტუმრად მიიღეს, ვიდრე მძევლად. მალე პტოლემეოსმა ახალგაზრდა უფლისწული სიძედაც გაიხადა. 

     ქრ. შ–მდე 297 წელს კასანდროსი გარდაიცვალა და ეგვიპტის მეფემ პიროსს ფული და ჯარი გამოატანა ტახტის დასაბრუნებლად. პიროსმა და ნეოპტოლემუსმა ეპიროსის მმართველობა გაინაწილეს, თუმცა ერთმანეთის დასამხობად მალულად ემზადებოდნენ. ერთხელაც პიროსმა ნეოპტოლემუსი ნადიმზე მიიწვია და მოაკვლევინა. ამით იგი ეპიროსის ერთპიროვნული მმართველი გახდა. სხვა ელინისტური სამეფოების მსგავსად პიროსიც ოცნებობდა თავისი სამეფოს საზღვრების გაფართოებაზე მეზობლების ხარჯზე. პიროსმა სამხედრო რეფორმა ჩაატარა. ჯარი მაკედონურ ყაიდაზე მოაწყო. 

ეპიროსელი მეომრები

ქრ. შ–მდე 293 წელს მაკედონიაში აჯანყებები მძვინვარებდა. პიროსი შეიჭრა მაკედონიაში, დაიკავა ქვეყნის დასავლეთი ნაწილი და რამდენიმე ქალაქისაგან ხარკი მოითხოვა, მაგრამ სამხრეთიდან დემეტრიოსი წამოვიდა უზარმაზარი არმიით და პიროსი იძულებული გახდა უკან დაეხია. 

ქრ. შ–მდე 289 წელს დემეტრიოსი ეპიროსის აეტოლიელ მოკავშირეებს დაესხა თავს. პიროსმა შეიტყო ამის შესახებ და სასწრაფოდ გაეშურა დემეტრიოსთან შესახვედრად ჯარით. სასტიკ ბრძოლაში პიროსმა ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა, რისთვისაც მეომრებმა მას არწივი შეარქვეს. ამიერიდან მაკედონელები დარწმუნდნენ, რომ პიროსთან ხუმრობა ნამდვილად არ ღირდა. 

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. პლუტარქე, პარალელური ბიოგრაფიები, პიროსი ეპიროსიდან.
2. ტიტუს ლივიუსი. რომის ისტორია XII - XIV წიგნების პერიოქები.