მითრიდატული ომები (ნაწილი I)

პონტოს სახელოვანი მეფე მითრიდატე VI ევპატორი რომის ერთ–ერთი ყველაზე დაუძინებელი მტერი იყო. რომსა და პონტოს შორის სულ სამი მითრიდატული ომი მოხდა.

პონტოს სამეფო ჩამოყალიბდა ალექსანდრე მაკედონელის სარდლების, იგივე დიოდოხოსთა ომების შედეგად ქრ. შ–მდე III საუკუნეში. მისმა პირველმა მეფემ, მითრიდატემ მნიშვნელოვნად გააფართოვა თავისი სამეფოს ტერიტორიები. 

ქრ. შ–მდე II საუკუნეში პონტომ გალატიის ნაწილი შეიერთა. ამავე საუკუნის დასასრულს რომის რესპუბლიკას ბალკანეთის ნახევარკუნძული უკვე დაპყრობილი ჰქონდა. მცირე აზიის დასავლეთ ნაწილი კი აზიის პროვინციის სახელით შედიოდა რესპუბლიკაში.  ბითინია, პაფლაგონია და კაპადოკია კი მისი ვასალი სახელმწიფოები გახდნენ. 

ქრ. შ–მდე 113 წელს მითრიდატე VI ავიდა სამეფო ტახტზე (მანამდე იგი საკუთარ დედას გაქცეოდა, რომელიც შვილის სიკვდილზე ოცნებობდა.). იგი თავიდანვე ენერგიულად შეუდგა ქვეყნის მართვას. მან დაიპყრო კოლხეთი, კავშირი შეკრა იბერიასთან, დიდ სომხეთთან და პართიასთან. ხოლო მცირე სომხეთი დაიმორჩილა და შეიერთა. მალევე ყირიმის ნახევარკუნძულზე არსებული ბოსფორის სამეფოც "შთანთქა". თუმცა ამ დაპყრობებით მითრიდატეს ამბიციები არ დამცხრალა. აკი "მადა ჭამაში მოდის".

ქრ. შ–მდე 102 – 97 წლებში მან დაიმორჩილა კაპადოკია. რომმა დაუყოვნებლივ ჯარების გაყვანა მოსთხოვა მითრიდატეს. პონტოს მეფემ ამჯერად შეასრულა რომაელთა მოთხოვნა. კილიკიის რომაელმა გუბერნატორმა ლუციუს კორნელიუს სულამ კაპადოკიის ტახტზე დასვა ვინმე არიობარზანი, მაგრამ პრობლემა ამით არ მოგვარებულა. 

ქრ. შ–მდე 94 წელს მითრიდატემ თავისი ქალიშვილი სომეხთა მეფე ტიგრან მეორეს მიათხოვა. სამი წლის შემდეგ ერთმანეთთან შეთანხმებით ტიგრანი კაპადოკიაში შეიჭრა, ხოლო მითრიდატე – ბითინიაში. რომმა მცირე ძალებით გამოგზავნა ყოფილი კონსული მანიუს აქვილიუსი რომაული წესრიგის აღსადგენად. მან მცირე აზიაშიც შეკრიბა მოკავშირეთა ძალები. პონტოსა და სომხეთის მეფეებს იმ დროისთვის არ სურდათ რომთან ომი, ასე, რომ აქვილიუსმა თავისი დავალება ადვილად შეასრულა. ქრ. შ–მდე 90 წლისთვის.
აქვილიუსმა ბითინიელთა წაქეზება სცადა პონტოს წინააღმდეგ. მითრიდატემ რომაელებს ბითინიელთა მოთოკვა სთხოვა, მაგრამ რომმა ყურიც არ გაიბერტყა. მასაც სხვა გზა აღარ დარჩა და კაპადოკიაში შეიჭრა. ასე დაიწყო პირველი მითრიდატული ომი (ქრ. შ–მდე 89–88 წწ).

მითრიდატე VI ევპატორი

რომაელებს რეგიონში ერთი ლეგიონი ჰყავდათ, მაგრამ სწრაფად მოახერხეს სამი დამხმარე არმიის შეკრება. ასევე ბითინიის მეფე ნიკომედეც მოვიდა თავისი ლაშქრით რომაელთა დასახმარებლად. 

მითრიდატეს სარდლებმა არქელაოსმა და ნეოპტოლემუსმა პირველი ბრძოლა მოიგეს და ბითინიელები დაამარცხეს. მითრიდატეს მთავარი ძალები რიცხობრივად აღემატებოდა რომაელებისას. მეფემ ადვილად დაამარცხა აქვილიუსი და მისი ჯარის ნახევარი ამოწყვიტა. ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმაც ბევრი ლეგიონერი დახოცეს და აქვილიუსი მითრიდატეს მიჰგვარეს. მეფემ მას პირში გამდნარი ოქრო ჩაასხა. 

მეორე რომაული არმიაც, რომელსაც კასიუსი მეთაურობდა, ასევე ჩამორჩებოდა რიცხობრივად პონტოელთა ჯარს. ამიტომ როდოსის კუნძულზე გადავიდნენ გადარჩენის მიზნით. მესამე რომაული არმია აზიის პროვინციაში გაიქცა და ქალაქ ლაოდიკეას კედლებში შეაფარა თავი, მაგრამ მოქალაქეებმა მითრიდატეს გადასცეს რომაელები. ამ სამხედრო კამპანიამ რომაელთა მმართველობა შეარყია მცირე აზიაში. 

რომში ლუციუს კორნელიუს სულა დანიშნეს აღმოსავლეთში მოლაშქრე ლეგიონების მეთაურად, მაგრამ გენერალმა პონტოს წინააღმდეგ ვერ მოიცალა იტალიაში შიდა აშლილობების გამო. მითრიდატე კი დროს არ კარგავდა. ქრ. შ–მდე 88 წელს მან აზიის პროვინციაში ყველა რომაელის სიკვდილით დასჯა ბრძანა. წყაროების მიხედვით 100 000 ადამიანი გამოასალმეს სიცოცხლეს. ეს ფაქტი ისტორიაში ერთ–ერთ პირველ გენოციდად ითვლება. 

ამასობაში, ბალკანეთში ბერძნებმა დაიწყეს დიდი აჯანყებები და დასახმარებლად მითრიდატე მიიწვიეს. ამ უკანასკნელმა არქელაოსი გაგზავნა საბერძნეთში. რომაელებს იქ ორი ლეგიონი ჰყავდათ. ქრ. შ–მდე 87 წელს სულა ჩამოვიდა საბერძნეთში და ალყა შემოარტყა ათენს. თრაკია–მაკედონიის გზით პონტოელთა ახალი არმია მოიწევდა. ასე, რომ სულას სასწრაფოდ უნდა აეღო ქალაქი. ქრ. შ–მდე 86 წლის 1 მარტს მან მოახერხა ათენში შეჭრა და უამრავი ანტი–რომაელი გაჟლიტა. ზურგი რომ გაიმაგრა, ახლა მშვიდად შეეძლო პონტოელთა წინააღმდეგ წასვლა.

ლუციუს კორნელიუს სულა

მტრები ქერონეასთან შეხვდნენ ერთმანეთს, სადაც ოდესღაც ფილიპე მაკედონელმა წერტილი დაუსვა ბერძენთა დამოუკიდებლობას. პონტოელთა სათავეში კვლავ არქელაოსი იდგა. მისი არმია 70 000 კაცისგან შედგებოდა. სულას კი 40 000–ზე ნაკლები კაცი ჰყავდა. ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა და "მოსწყდა ორგნითვე ურიცხვი". სულამ გაიმარჯვა და მხოლოდ 10 000 პონტოელი გადაურჩა სიკვდილს. თუმცა ამით ყველაფერი არ დამთავრებულა. არქელაოსმა 80 000–იანი დამხმარე ძალები მიიღო. სულას ასევე სხვა პრობლემაც ჰქონდა. რომის სენატმა მის თანამდებობაზე კონსული ფლაკუსი დანიშნა, რომელიც სულას პოლიტიკური მოწინააღმდეგე იყო. სულა დათმობას არ აპირებდა. იგი არმიით შუა საბერძნეთში დადგა, ფლაკუსის მოლოდინში, რომელიც უკვე ჩამოვიდა საბერძნეთში. თუმცა სულას ჯერ არქელაოსთან მოუწია ხელახალი ბრძოლა. მათი არმიები ორქომენოსთან შეხვდნენ ერთმანეთს. პონტოელები გაცილებით მეტნი იყვნენ რომაელებზე. ცხარე ბრძოლა კვლავ სულას ძლევამოსილებით დასრულდა. სადაც მან პირადად დიდი სიმამაცე გამოიჩინა. მითრიდატემ ზავი ითხოვა, მაგრამ რომაელი გენერლის მოთხოვნები ძალიან მკაცრი იყო.
ამ მარცხმა შეარყია მითრიდატეს კონტროლი ანატოლიაზე.
ქრ. შ–მდე 85 წელს ზავი მაინც დაიდო, რომლის თანახმად მითრიდატეს ყველა დაპყრობილი ტერიტორია უნდა დაეთმო. სულამ რომის კონტროლი აღადგინა მცირე აზიაში და თავის პოლიტიკურ მტრებთან ანგარიშის გასასწორებლად რომში დაბრუნდა.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Appian. "The Mithridatic Wars," in Roman History.
2. McGing, Brian. "Mithridates VI."