ისტორიაში ზოგჯერ სახელმწიფოთა ბედი ერთი ბრძოლით წყდებოდა. ინდოეთის შემთხვევაში, ეს პანიპატია. ამ ქალაქთან რამდენიმე ბრძოლა მოხდა, რომელმაც მთელი სუბკონტინენტის ბედი შეცვალა.
შუა საუკუნეებში არაბთა სახალიფოს ექსპანსიამ აზიაში ძალთა ბალანსი შეცვალა. ამის ერთ–ერთი შედეგი იყო თურქული მოდგმის ხალხთა ისლამიზაცია ცენტრალურ აზიაში. სახალიფოში ნელ–ნელა დეცენტრალიზაციის პროცესი მიდიოდა და თურქულმა ტომებმა ყველა მიმართულებით დაიწყეს მიგრირება. X საუკუნის შუა წლებში თურქული ტომები ჩრდილოეთ ინდოეთში გამუდმებულ რეიდებს აწარმოებდნენ და 1206 წელს ბელადმა კუტბ ად–დინ აიბაკმა ინდოეთის ჩრდილოეთ ნაწილში დელის სასულტნო დააარსა, რომელმაც მოგვიანებით წარმატებით მოიგერია მონღოლთა შემოსევები და დაიპყრო ინდოეთის უმეტესი ნაწილი, მაგრამ სუსტი მმართველების ხელში ნელ–ნელა დასუსტდა სასულტნო და XIV საუკუნისთვის მხოლოდ ჩრდილოეთ ინდოეთი შერჩა. ახალმა ავღანურმა ლოდის დინასტიამ სტაბილურობა აღადგინა, თუმცა ქვეყანა მაინც დაქვეითების გზაზე იდგა.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
ბიბლიოგრაფია:
1. Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. Atlantic Publisher.
2. Chandra, Satish (2009). Medieval India: From Sultanat to the Mughals. Part II. Har-Anand Publications.
3. Tripathi, Ram Prasad (1960). Rise and Fall of The Mughal Empire.
XV საუკუნის მიწურულს შუა აზიაში ქაოსი სუფევდა, სადაც თემურ–ლენგის მემკვიდრეები ძალაუფლებისთვის ერთმანეთს ჟლეტდნენ. ერთ–ერთი მათგანი, სახელად ბაბური, რაც სპარსულად ვეფხვს ნიშნავს, 1519 წელს ინდოეთისკენ წამოვიდა. 1525 წელს მან ხელში ჩაიგდო ქალაქი პენჯაბი და მომავალი დაპყრობებისთვის პლაცდარმად გაიხადა. მომდევნო წელს იგი პანიპატისკენ დაიძრა, სადაც მისი მოწინააღმდეგე სულტანი იბრაჰიმ ლოდი არმიით ელოდა.
ბაბური
ბაბურის ლაშქარი შედგებოდა თურქებისგან, მონღოლებისგან, ავღანელებისგან და სპარსელებისგან. მას ასევე 20 ზარბაზანი ჰქონდა. დელის სასულტნოს არმია შედგებოდა მრავალირიცხოვანი კავალერიისგან და სპილოებისგან. ზარბაზნები საერთოდ არ გააჩნდათ. ბაბურმა წინა ხაზზე ქვეითები, ხოლო მათ წინ ურმები დააყენა, მათ შორის კი – ზარბაზნები. მეორე ხაზზე კავალერია ჩააყენა. იბრაჰიმ ლოდიმ წინა ხაზზე სპილოები ჩაამწკრივა, მათ უკან კავალერია იდგა, ხოლო ქვეითები – მესამე ხაზზე. იბრაჰიმი გამარჯვებაში ისეთი დარწმუნებული იყო, რომ მთელი არმია ერთდროულად მიუსია ბაბურის ჯარს. სპილოები სასტიკად დააფრთხო ბაბურის ზარბაზანთა გრიალმა, რის გამოც შეფერხდა მათი შეტევა. შემდეგ იბრაჰიმის მარცხენა ფლანგის მხედრობამ სცადა ბაბურის მარჯვენა ფლანგზე თავდასხმა, მაგრამ ბაბური მზად დახვდა და ეს შეტევაც მოიგერია. ამასობაში იბრაჰიმის ჯარში არეულობა იყო. მისი სპილოები უგზოუკვლოდ გარბოდნენ და თავიანთ მეომრებსაც თელავდნენ. ბაბურმა ფლანგებიდან შეუტია დაბნეულ მტერს და გაანადგურა. ბრძოლაში სულტანიც მოკლეს. დელის სასულტნო ბაბურის ხელში ჩავარდა და შეიქმნა დიდ მოგოლთა იმპერია (სიტყვა "მოგოლი" მონღოლის დამახინჯებული ფორმაა სპარსულად).
პანიპატის ბრძოლა 1526 წელს
1531 წელს ბაბური გარდაიცვალა და მისმა მემკვიდრემ ჰუმაიონმა ნელ–ნელა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. შერ–შაჰმა, რომელიც ინდოელი რაჯა იყო, დიდად შეავიწროვა მოგოლთა სახელმწიფო და სურის იმპერია შექმნა. 1540 წელს ჰუმაიონი იძულებულიც კი გახდა სეფიანთა სპარსეთში გაქცეულიყო და მხოლოდ 1554 წელს შეძლო ინდოეთში დაბრუნება და დიდი ტერიტორიების დაბრუნებაც მოასწრო, თუმცა სიკვდილმაც მოუსწრო 1556 წელს. სურის იმპერია ისევ შეტევაზე გადავიდა და დელი დაიკავა. ჰუმაიონის მემკვიდრე აკბარი ამ დროს მხოლოდ 13 წლის იყო, მაგრამ მისი რეგენტი და მფარველი ბაირამ ხანი ნიჭიერი მხედართმთავარი იყო. მტრები ისევ პანიპატის ველზე შეხვდნენ ერთმანეთს. მოგოლები რიცხობრივად ამჯერადაც ჩამორჩებოდნენ მტრის ძალებს. მოგოლებს მხოლოდ კავალერია და სპილოები ჰყავდათ. ინდოელებს წინა ხაზზე კავალერია და სპილოები ეყენათ, მეორე ხაზზე კი – ქვეითები. ინდოელთა მარჯვენა და მარცხენა ფლანგი ერთდროულად გადავიდა შეტევაზე და მოგოლთა ფლანგებმა ნელ–ნელა უკანდახევა დაიწყეს, თუმცა ბაირამ ხანმა მშვილდოსანი კავალერიის ნაწილით შეაფერხა ინდოელთა შეტევა. ახლა ინდოელეთა ცენტრმა შეუტია მოგოლთა ცენტრს. ბრძოლა თითქოს ამ უკანასკნელთა მარცხით უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მოგოლთა ისარმა ინდოელთა ლიდერი განგმირა და მისი სიკვდილით დამფრთხალი ინდოელები დამარცხდნენ. ამ ბრძოლის შემდეგ აკბარმა ააყვავა თავისი სამეფო და მისი სიკვდილის შემდეგ თითქმის მთელი ინდოეთი მოგოლთა ხელში იყო. მოგოლთა იმპერიამ 1857 წლამდე იარსება.
მოგოლთა იმპერია
კახი გაგნიძე
ბიბლიოგრაფია:
1. Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. Atlantic Publisher.
2. Chandra, Satish (2009). Medieval India: From Sultanat to the Mughals. Part II. Har-Anand Publications.
3. Tripathi, Ram Prasad (1960). Rise and Fall of The Mughal Empire.
No comments:
Post a Comment