ომი კიმბრებთან (ძვ. წ. 113–101 წწ.): რომაელთა პირველი კონფლიქტი გერმანულ ტომებთან
ყველამ ვიცით რომის სახელმწიფოს რამდენი მტერი ჰყოლია თავისი ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში, მაგრამ არავინ არ ყოფილა მისთვის ისეთი საშიში, როგორც გერმანული წარმოშობის ხალხები და არც ერთ სხვა ეთნიკურ ჯგუფს არ უბრძოლია რომთან ამდენი ხნის განმავლობაში. რომაელთა და გერმანელთა პირველივე შეხვედრები მტრულად დაიწყო.
ძვ. წ. მე–2 საუკუნის შუა წლებში რომის რესპუბლიკა უკვე ხმელთაშუა ზღვის უმეტეს ნაწილს აკონტროლებდა. ზოგს უშუალოდ, ხოლო ზოგსაც მოკავშირეებისა თუ ვასალების საშუალებით. რომმა მრავალი ძლიერი მტერი დაძლია, როგორებიც იყვნენ სელევკიდები, მაკედონელები და ბერძენთა ლიგა. შედეგად რომაელებმა საბერძნეთი დაიპყრეს. დასავლეთ ევროპაში "მგლის შვილებმა" რამდენიმე გალური ტომი დაამარცხეს და დააარსეს პროვინცია სახელად გალია ნარბონენსისი, თუმცა ახალი მტრები უკვე მოემართებოდნენ რომისკენ. როგორც ჩანს ძვ. წ. 120–115 წლებში იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე (დღევანდელი დანია) რაღაც კატასტროფა დატრიალდა. ეს უნდა ყოფილიყო წყალდიდობა ან გამყინვარება, რის გამოც იქ ცხოვრება შეუძლებელი გახდა. ასეა თუ ისე, პროტო–გერმანულმა ტომებმა კიმბრებმა დატოვეს ეს ტერიტორია და სამხრეთის მიმართულებით დაიძრნენ.
გზაში მათ შეუერთდნენ გერმანული ტომები ტევტონები. ძვ. წ. 113 წელს კიმბრები და ტევტონები შევიდნენ ნორიკუმში ალპების ჩრდილოეთით. ეს რეგიონი რომის მოკავშირე იყო და დახმარებისთვის მას მიმართეს. ამ პერიოდში რომაულ საზოგადოებაში იმ კრიზისის ნიშნები გამოჩნდა, რომელმაც რესპუბლიკის დამხობა გამოიწვია მომდევნო საუკუნეში: მრავალმა დაპყრობითმა ომმა რომის ელიტა ძალიან გაამდიდრა, ხოლო ღარიბი მოსახლეობა კიდევ უფრო გაღატაკდა და მიწები დაკარგა. უმიწაწყლო გლეხს უფლება არ ჰქონდა ლეგიონერი გამხდარიყო. ეს ყველაფერი ძალიან უარყოფითად მოქმედებდა რომაული ჯარის მორალზე, რაოდენობაზე და ა.შ.
რომაელი კონსული გნეუს პაპირიუს კარბო ლეგიონებით გაეშურა ჩრდილოეთისკენ, რათა ალპებთან იტალიაში შემოსასვლელი გზები ჩაეკეტა. კიმბრებმა ელჩები გაუგზავნეს კარბოს და დაპირდნენ, რომ რომაელთა მოკავშირეებს აღარ დაესხმებოდნენ თავს. კონსული დათანხმდა, მაგრამ ამავე დროს მზაკვრულად ხაფანგი დაუგო. ბარბაროსებმა გაიგეს ამის შესახებ და ძვირად აზღვევინეს რომაელებს. კარბომ უამრავი ლეგიონერი დაკარგა. თუმცა ამ გამარჯვებით არ უსარგებლიათ კიმბრებსა და მათ მოკავშირეებს და რომისკენ არ წამოსულან. ისინი დასავლეთით დაიძრნენ, სადაც კელტური ტომებიც შეუერთდნენ და გალიაში (დღევანდელი საფრანგეთი) შეიჭრნენ. გალებმა ვერანაირი წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს მრისხანე მტერს. გერმანელები ძარცვავდნენ და ანადგურებდნენ ყველაფერს.
ბარბაროსები რომაელებისგან კი შორს იყვნენ, მაგრამ რომს სხვა პრობლემები გაუჩნდა. ძვ. წ. 112–106 წლებში მას ჩრდილოეთ აფრიკაში მდებარე ნუმიდიის სამეფოსთან ჰქონდა ომი. აქ კარგად გამოჩნდა მაშინდელი რომაული საზოგადოების პრობლემები: ნუმიდიის მეფე იუგურტა ადვილად ქრთამავდა რომაელ სამხედრო თუ სამოქალაქო პირებს. ამის შედეგად რომის არმია ისეთი დეზორგანიზებული გახდა, რომ ერთი გამარჯვებაც ვერ მოიპოვა ბევრად უფრო სუსტი მტრის წინააღმდეგ. ძვ. წ. 109 წელს კიმბრები და მათი მოკავშირეები შევიდნენ რომაულ პროვინციაში გალია ნარბონენსისში. რომის კონსულმა მარკუს იუნიუს სილანუსმა მოლაპარაკება სცადა მათთან. ბარბაროსები მიწებს ითხოვდნენ დასასახლებლად, სამაგიეროდ რომაული საზღვრების დაცვას პირდებოდნენ. სილანუსმა უარი თქვა ასეთ პირობაზე და ომი განახლდა. ბრძოლაში რომაელები კვლავ სასტიკად დამარცხდნენ. ორი წლის შემდეგ ბარბაროსებმა ახალშეკრებილი რომაული არმია კიდევ ერთხელ გაანადგურეს. რომაელებს უკვე კარგად ესმოდათ თუ რამხელა საფრთხეს წარმოადგენდნენ კიმბრები. სენატმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და მტრის შესაჩერებლად გაგზავნა. რომის იმდროინდელი ყველაზე ნიჭიერი სარდალი გაიუს მარიუსი (იულიუს კეისრის ბიძა) იმ დროს აფრიკაში იბრძოდა ნუმიდიელებთან. ამიტომ სენატმა ამ ჯარის სარდლად დანიშნა მდაბიო წარმოშობის გნეუს მალიუს მაქსიმუსი, ხოლო კვინტუს სერვილიუს კაპიო, რომელიც პატრიციული წარმოშობის იყო, – მის მოადგილედ. ამის გამო კაპიო ძალიან უკმაყოფილო იყო.
ძვ. წ. 105 წელს მალიუსმა ლაშქარი მიიყვანა პროვინცია გალია ნარბონენსისში, სადაც კიმბრები იყვნენ თავიანთ მოკავშირეებთან ერთად ქალაქ არაუსიოს მახლობლად.
მალიუსის ამპარტავანი მოადგილე კაპიო მთავარსარდლის ბრძანებებს არ ასრულებდა და თვითნებურად მოქმედებდა. კიმბრთა მეფემ ბოიორიქსმა მოლაპარაკება სცადა მალიუსთან და უფლება ითხოვა, რომ ესპანეთში წასულიყო თავის ტომთან ერთად, მაგრამ ყველაფერი ისევ კაპიომ გააფუჭა. იგი თავისი რაზმით კიმბრთა ბანაკს დაესხა თავს. რა თქმა უნდა, ბაქია სარდალი ადვილად დაამარცხეს და მოკლეს კიდეც. მალიუსი კონტრშეტევისთვის არ იყო მზად და უმწეოდ შეხვდა ნიაღვრად მოვარდნილ მტერს. რომაელები ალყაში მოექცნენ და სრულიად განადგურდნენ. გადმოცემის თანახმად 80 000 ლეგიონერი დაიღუპა. ასეთი მწარე დამარცხება რომაელებს არ განუცდიათ მას შემდეგ, რაც საუკუნით ადრე ჰანიბალმა გაანადგურა ისინი კანეს ბრძოლაში. უცნაურია, მაგრამ ეს გამარჯვება არ გამოიყენეს ბარბაროსებმა და რომისკენ არ დაძრულან. ისინი ესპანეთში გადავიდნენ და მიწასთან გაასწორეს იქაურობა. რომაელებს კიდევ მიეცათ შანსი, რომ ამოესუნთქათ და უკეთ მომზადებულიყვნენ მტრის გარდაუვალი შემოსევებისთვის.
ძვ. წ. 106 წელს გაიუს მარიუსმა წარმატებით დაასრულა ომი იუგურტასთან ნუმიდიაში და ორი წლის შემდეგ მეორედ აირჩიეს კონსულად. მან სამხედრო რეფორმა ჩაატარა, რის შედეგად ღატაკებსაც უფლება მიეცათ ლეგიონერები გამხდარიყვნენ. არმია პროფესიონალური გახდა და მთავრობა ხელფასს უხდიდა ჯარისკაცებს. ასევე, კარგი სამსახურისთვის მათ მიწებსაც პირდებოდნენ. ახლა უკვე ლეგიონერები თავიანთ ბარგსაც თვითონ ატარებდნენ, რამაც გაზარდა არმიის მობილურობა და ჯარისკაცთა გამძლეობა. გაუმჯობესდა ასევე იარაღი და სხვა აღჭურვილობებიც. ასე შეიქმნა უძლიერესი რომაული არმია ისტორიაში, "კლასიკური ლეგიონები", რომლებსაც ხშირად ვხედავთ ხოლმე მხატვრულ ფილმებში.
ყველამ ვიცით რომის სახელმწიფოს რამდენი მტერი ჰყოლია თავისი ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში, მაგრამ არავინ არ ყოფილა მისთვის ისეთი საშიში, როგორც გერმანული წარმოშობის ხალხები და არც ერთ სხვა ეთნიკურ ჯგუფს არ უბრძოლია რომთან ამდენი ხნის განმავლობაში. რომაელთა და გერმანელთა პირველივე შეხვედრები მტრულად დაიწყო.
ძვ. წ. მე–2 საუკუნის შუა წლებში რომის რესპუბლიკა უკვე ხმელთაშუა ზღვის უმეტეს ნაწილს აკონტროლებდა. ზოგს უშუალოდ, ხოლო ზოგსაც მოკავშირეებისა თუ ვასალების საშუალებით. რომმა მრავალი ძლიერი მტერი დაძლია, როგორებიც იყვნენ სელევკიდები, მაკედონელები და ბერძენთა ლიგა. შედეგად რომაელებმა საბერძნეთი დაიპყრეს. დასავლეთ ევროპაში "მგლის შვილებმა" რამდენიმე გალური ტომი დაამარცხეს და დააარსეს პროვინცია სახელად გალია ნარბონენსისი, თუმცა ახალი მტრები უკვე მოემართებოდნენ რომისკენ. როგორც ჩანს ძვ. წ. 120–115 წლებში იუტლანდიის ნახევარკუნძულზე (დღევანდელი დანია) რაღაც კატასტროფა დატრიალდა. ეს უნდა ყოფილიყო წყალდიდობა ან გამყინვარება, რის გამოც იქ ცხოვრება შეუძლებელი გახდა. ასეა თუ ისე, პროტო–გერმანულმა ტომებმა კიმბრებმა დატოვეს ეს ტერიტორია და სამხრეთის მიმართულებით დაიძრნენ.
კიმბრების მიგრაცია
გზაში მათ შეუერთდნენ გერმანული ტომები ტევტონები. ძვ. წ. 113 წელს კიმბრები და ტევტონები შევიდნენ ნორიკუმში ალპების ჩრდილოეთით. ეს რეგიონი რომის მოკავშირე იყო და დახმარებისთვის მას მიმართეს. ამ პერიოდში რომაულ საზოგადოებაში იმ კრიზისის ნიშნები გამოჩნდა, რომელმაც რესპუბლიკის დამხობა გამოიწვია მომდევნო საუკუნეში: მრავალმა დაპყრობითმა ომმა რომის ელიტა ძალიან გაამდიდრა, ხოლო ღარიბი მოსახლეობა კიდევ უფრო გაღატაკდა და მიწები დაკარგა. უმიწაწყლო გლეხს უფლება არ ჰქონდა ლეგიონერი გამხდარიყო. ეს ყველაფერი ძალიან უარყოფითად მოქმედებდა რომაული ჯარის მორალზე, რაოდენობაზე და ა.შ.
რომაელი კონსული გნეუს პაპირიუს კარბო ლეგიონებით გაეშურა ჩრდილოეთისკენ, რათა ალპებთან იტალიაში შემოსასვლელი გზები ჩაეკეტა. კიმბრებმა ელჩები გაუგზავნეს კარბოს და დაპირდნენ, რომ რომაელთა მოკავშირეებს აღარ დაესხმებოდნენ თავს. კონსული დათანხმდა, მაგრამ ამავე დროს მზაკვრულად ხაფანგი დაუგო. ბარბაროსებმა გაიგეს ამის შესახებ და ძვირად აზღვევინეს რომაელებს. კარბომ უამრავი ლეგიონერი დაკარგა. თუმცა ამ გამარჯვებით არ უსარგებლიათ კიმბრებსა და მათ მოკავშირეებს და რომისკენ არ წამოსულან. ისინი დასავლეთით დაიძრნენ, სადაც კელტური ტომებიც შეუერთდნენ და გალიაში (დღევანდელი საფრანგეთი) შეიჭრნენ. გალებმა ვერანაირი წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს მრისხანე მტერს. გერმანელები ძარცვავდნენ და ანადგურებდნენ ყველაფერს.
რომის რესპუბლიკის არმია
ბარბაროსები რომაელებისგან კი შორს იყვნენ, მაგრამ რომს სხვა პრობლემები გაუჩნდა. ძვ. წ. 112–106 წლებში მას ჩრდილოეთ აფრიკაში მდებარე ნუმიდიის სამეფოსთან ჰქონდა ომი. აქ კარგად გამოჩნდა მაშინდელი რომაული საზოგადოების პრობლემები: ნუმიდიის მეფე იუგურტა ადვილად ქრთამავდა რომაელ სამხედრო თუ სამოქალაქო პირებს. ამის შედეგად რომის არმია ისეთი დეზორგანიზებული გახდა, რომ ერთი გამარჯვებაც ვერ მოიპოვა ბევრად უფრო სუსტი მტრის წინააღმდეგ. ძვ. წ. 109 წელს კიმბრები და მათი მოკავშირეები შევიდნენ რომაულ პროვინციაში გალია ნარბონენსისში. რომის კონსულმა მარკუს იუნიუს სილანუსმა მოლაპარაკება სცადა მათთან. ბარბაროსები მიწებს ითხოვდნენ დასასახლებლად, სამაგიეროდ რომაული საზღვრების დაცვას პირდებოდნენ. სილანუსმა უარი თქვა ასეთ პირობაზე და ომი განახლდა. ბრძოლაში რომაელები კვლავ სასტიკად დამარცხდნენ. ორი წლის შემდეგ ბარბაროსებმა ახალშეკრებილი რომაული არმია კიდევ ერთხელ გაანადგურეს. რომაელებს უკვე კარგად ესმოდათ თუ რამხელა საფრთხეს წარმოადგენდნენ კიმბრები. სენატმა უზარმაზარი ჯარი შეკრიბა და მტრის შესაჩერებლად გაგზავნა. რომის იმდროინდელი ყველაზე ნიჭიერი სარდალი გაიუს მარიუსი (იულიუს კეისრის ბიძა) იმ დროს აფრიკაში იბრძოდა ნუმიდიელებთან. ამიტომ სენატმა ამ ჯარის სარდლად დანიშნა მდაბიო წარმოშობის გნეუს მალიუს მაქსიმუსი, ხოლო კვინტუს სერვილიუს კაპიო, რომელიც პატრიციული წარმოშობის იყო, – მის მოადგილედ. ამის გამო კაპიო ძალიან უკმაყოფილო იყო.
კიმბრები
ძვ. წ. 105 წელს მალიუსმა ლაშქარი მიიყვანა პროვინცია გალია ნარბონენსისში, სადაც კიმბრები იყვნენ თავიანთ მოკავშირეებთან ერთად ქალაქ არაუსიოს მახლობლად.
მალიუსის ამპარტავანი მოადგილე კაპიო მთავარსარდლის ბრძანებებს არ ასრულებდა და თვითნებურად მოქმედებდა. კიმბრთა მეფემ ბოიორიქსმა მოლაპარაკება სცადა მალიუსთან და უფლება ითხოვა, რომ ესპანეთში წასულიყო თავის ტომთან ერთად, მაგრამ ყველაფერი ისევ კაპიომ გააფუჭა. იგი თავისი რაზმით კიმბრთა ბანაკს დაესხა თავს. რა თქმა უნდა, ბაქია სარდალი ადვილად დაამარცხეს და მოკლეს კიდეც. მალიუსი კონტრშეტევისთვის არ იყო მზად და უმწეოდ შეხვდა ნიაღვრად მოვარდნილ მტერს. რომაელები ალყაში მოექცნენ და სრულიად განადგურდნენ. გადმოცემის თანახმად 80 000 ლეგიონერი დაიღუპა. ასეთი მწარე დამარცხება რომაელებს არ განუცდიათ მას შემდეგ, რაც საუკუნით ადრე ჰანიბალმა გაანადგურა ისინი კანეს ბრძოლაში. უცნაურია, მაგრამ ეს გამარჯვება არ გამოიყენეს ბარბაროსებმა და რომისკენ არ დაძრულან. ისინი ესპანეთში გადავიდნენ და მიწასთან გაასწორეს იქაურობა. რომაელებს კიდევ მიეცათ შანსი, რომ ამოესუნთქათ და უკეთ მომზადებულიყვნენ მტრის გარდაუვალი შემოსევებისთვის.
ძვ. წ. 106 წელს გაიუს მარიუსმა წარმატებით დაასრულა ომი იუგურტასთან ნუმიდიაში და ორი წლის შემდეგ მეორედ აირჩიეს კონსულად. მან სამხედრო რეფორმა ჩაატარა, რის შედეგად ღატაკებსაც უფლება მიეცათ ლეგიონერები გამხდარიყვნენ. არმია პროფესიონალური გახდა და მთავრობა ხელფასს უხდიდა ჯარისკაცებს. ასევე, კარგი სამსახურისთვის მათ მიწებსაც პირდებოდნენ. ახლა უკვე ლეგიონერები თავიანთ ბარგსაც თვითონ ატარებდნენ, რამაც გაზარდა არმიის მობილურობა და ჯარისკაცთა გამძლეობა. გაუმჯობესდა ასევე იარაღი და სხვა აღჭურვილობებიც. ასე შეიქმნა უძლიერესი რომაული არმია ისტორიაში, "კლასიკური ლეგიონები", რომლებსაც ხშირად ვხედავთ ხოლმე მხატვრულ ფილმებში.
რომაელი ლეგიონერები მარიუსის რეფორმამდე და შემდგომ
ამასობაში, ძვ. წ. 102 წელს კიმბრები და მათი მოკავშირეები იტალიისკენ მობრუნდნენ. მათი არმია ორად გაიყო. ტევტონები მათი მეფის ტევტობუდის მეთაურობით დასავლეთ იტალიისკენ დაიძრნენ, ხოლო კიმბრები ჩრდილო–აღმოსავლეთ იტალიისკენ წავიდნენ. მარიუსი ტევტონებს ელოდებოდა კარგად გამაგრებულ ბანაკში. გერმანელებმა რამდენჯერმე სცადეს რომაელთა ბანაკის აღება, მაგრამ ყველა მცდელობა მარცხით დამთავრდა და მრავალი ათასი მეომარი დაკარგეს. ამან კიდევ უფრო გაამხნევა ლეგიონერები. მარიუსი ლეგიონებით ბანაკიდან გამოვიდა და ტევტონთა პროვოცირება სცადა. იგი კავალერიით თავს დაესხა გერმანელთა მეწინავე რაზმებს და მაშინვე უკან დაიხია. ბარბაროსები ანკესს წამოეგნენ და მთელი ძალებით გამოედევნენ მარიუსს. ლეგიონებმა შუბების სეტყვა შეაგებეს და ხელჩართულ ბრძოლაზე გადავიდნენ. ბრძოლა რომაელთა ბრწყინვალე გამარჯვებით დამთავრდა. ტევტონები თითქმის მთლიანად გაწყდნენ. ვინც გადარჩა, მონებად იქცნენ. თუმცა ომი ამით ჯერ არ დამთავრებულა. კიმბრები ჯერ კიდევ მთავარ საფრთხეს წარმოადგენდნენ. რომაელთა მეორე არმია, რომლებსაც კიმბრები უნდა შეეკავებინა ალპების გადმოსასვლელთან, დამარცხდა და უკან დაიხია, მაგრამ კიმბრები ესპანეთიდან ხანგრძლივი მგზავრობის გამო დაქანცულები იყვნენ და აღარ გადმოსულან შეტევაზე. მარიუსმა ისარგებლა ამით და იტალიაში დაბრუნდა. იგი კიდევ ერთხელ აირჩიეს კონსულად. ძვ. წ. 101 წლის გაზაფხულს მარიუსი კიმბრების წინააღმდეგ დაიძრა. მარიუსს დაახლოებით 50 000 ლეგიონერი ჰყავდა, ხოლო კიმბრებს – 80 000–მდე მეომარი. სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა. რომაელებმა ბარბაროსების ალყაში მოქცევა მოახერხეს და პირწმინდად გაანადგურეს. ასე დასრულდა ხანგრძლივი ომი კიმბრებთან. რომაელებმა ეს დიდი საფრთხე წარმატებით მოიშორეს, მაგრამ რომაულ საზოგადოებაში ისეთი ბზარები წარმოიშვა, რამაც ქვეყანა სამოქალაქო ომებამდე მიიყვანა და საბოლოოდ რესპუბლიკა იმპერიად აქცია.
გაიუს მარიუსი
კახი გაგნიძე
ბიბლიოგრაფია:
1. Dyck, L.H. The Roman Barbarian Wars. Pen and Sword Military. 2016
2. Plutarch. Roman Lives. Oxford University Press. 2009.
3. Hyden, Marc. Gaius Marius. Pen and Sword. 2017.
No comments:
Post a Comment