იერუსალიმის ალყა (70 წ.): ებრაელთა აჯანყება რომის წინააღმდეგ

რომაელთა პოლითეისტური რელიგია საკმაოდ ტოლერანტული იყო უცხო რელიგიების მიმართ, მაგრამ მონოთეიზმთან მიმართებაში ყოველთვის პრობლემას აწყდებოდნენ. იმ დროს რომის იმპერიის ფარგლებში მონოთეისტური რელიგიის აღმსარებლები იყვნენ ებრაელები.

დღევანდელი იერუსალიმი

ძვ. წ. 63 წელს რომაელთა სახელოვანმა სარდალმა პომპეუსმა დაიპყრო იუდეა და რომის ვასალად აქცია. ძველი წელთაღრიცხვის მიწურულს კი იუდეა რომის პროვინცია გახდა. ახ . წ. I საუკუნეში ებრაელი ხალხის უკმაყოფილება უფრო და უფრო იზრდებოდა. ამ ყველაფერმა პიკს მიაღწია, როცა 66 წელს რომაელმა პროკურატორმა გესიუს ფლორუსმა იერუსალიმის მეორე ტაძარი ( რომელიც სოლომონის ტაძრის რეკონსტრუქცია იყო) გაძარცვა. ამას ისიც დაემატა, რომ ფლორუსმა მის წინააღმდეგ გამოსული ათასობით ებრაელი სიკვდილით დასაჯა. აჯანყების ცეცხლი მთელ პროვინციას მოედო. პროკონსული ცესტიუს გალუსი 30 000 ლეგიონერით იერუსალიმისკენ დაიძრა წესრიგის აღსადგენად, მაგრამ ეს მცდელობა კატასტროფით დასრულდა. ებრაელები მათ ჩაუსაფრდნენ და გაანადგურეს. ამან ძალიან გაამხნევა აჯანყებულები.

67 წელს იმპერატორმა ნერონმა აჯანყების ჩასაქრობად გამოგზავნა ვეტერანი ტიტუს ფლავიუს ვესპასიანუსი, იგივე ვესპასიანე. გენერალს თან ახლდა თავისი ვაჟი ტიტუსი. რომაელთა არმია 60 000 კაცს ითვლიდა. ვესპასიანე სასტიკად უსწორდებოდა ებრაელთა ქალაქებსა და სოფლებს. ამას ისიც დაემატა, რომ ებრაელთა ფრაქციებიც ერთმანეთს დაეტაკნენ, რაც რომაელებს კიდევ უფრო უადვილებდა საქმეს. 69 წლისთვის ვესპასიანე იერუსალიმს მიადგა. მხოლოდ სასწაული თუ გადაარჩენდა იქაურ მეამბოხეებს მისი რისხვისგან. 

იერუსალიმის ალყა. დევიდ რობერტსის ნახატი (1850 წ.)

ამასობაში, რომში დიდი არეულობები დაიწყო, სადაც ოთხი იმპერატორი გამოიცვალა. ვესპასიანემ დროებით თავი მიანება იერუსალიმს და ეგვიპტეში გადავიდა, სადაც 69 წლის 1 ივლისს იგი ეგვიპტის პრეფექტმა ლეგიონების თვალწინ იმპერატორად გამოაცხადა. აქვე გადაწყდა, რომ თვითონ ვესპასიანე რომის შიდა პოლიტიკას მიხედავდა, ხოლო მისი ვაჟი ტიტუსი იუდეაში დაბრუნდებოდა. 

70 წლის გაზაფხულს ტიტუსი უზარმაზარი არმიით მიადგა იერუსალიმს. ებრაელები მომზადებულები დახვდნენ მტერს. ალყა ხუთ თვეს გაგრძელდა. ქალაქის დამცველები მედგრად იგერიებდნენ ლეგიონერთა იერიშებს. რომაელებმა მიწაყრილებისა და მორების საშუალებით მიწა აამაღლეს და საალყო იარაღებით შეანგრიეს პირველი გალავანი დასავლეთის მხარეს. ებრაელებმა ქალაქის ცენტრისკენ დაიხიეს და იქ შეჯგუფდნენ. ამის შემდეგ ტიტუსის ბრძანებით რომაელებმა ქალაქის გარშემო გალავანი ააშენეს და სრულ ბლოკადაში მოაქციეს. კიდევ რამდენიმე გმირული გაბრძოლების შემდეგ, ებრაელები დამარცხდნენ. რომაელებმა მიწასთან გაასწორეს იერუსალიმის ტაძარი, ტყვეები მონებად აქციეს. გამარჯვებული ტიტუსი რომში დაბრუნდა, სადაც მამამ ტრიუმფი გადაუხადა.

რომაელთა არმიის პროგრესი ალყის დროს

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Price, Jonathan J. (1992). Jerusalem under Siege: The Collapse of the Jewish State, 66 - 70 AD.

2. Goodman, Martin (1987). The Ruling Class of Judea: The Origin of the Jewish Revolt against Rome A.D. 66 - 70.

 დიაოხი და კოლხა

დიაოხი.

დიაოხი ასევე დაიაენი და ტაოხი ქართველ ტომთა ძველაღმოსავლური ტიპის სახელმწიფოებრივი გაერთიანება იყო, რომელიც ძვ. წ. XII საუკუნეში ჩამოყალიბდა. ამ პერიოდში მას უხდებოდა დაპირისპირება ასურეთის იმპერიასთან, კერძოდ ტიგლათფილესერ I-თან (ძვ. წ. 1115 – 1077). ამას მოწმობს ძვ. წ. 1112 წლით დათარიღებული წარწერა, რომელშიც ტიგლათფილესერ I იხსენიებს "60 მეფის გაერთიანებას", ანუ ტომთა ბელადებს. 

დიაოხის სამეფო ძვ. წ. XII ს.

მართალია, ტიგლათფილესერის გარდაცვალების შემდეგ ასურეთი დასუსტდა, მაგრამ დიაოხს ახალი მეტოქე გამოუჩნდა ურარტუს სახით. დიაოხის მეფემ ასიამ და ასურეთის მეფემ სალმანასარ III-მ კოალიცია შექმნეს ურარტუს წინააღმდეგ ძვ. წ. IX საუკუნის ბოლოს, მაგრამ ძვ. წ. VIII საუკუნის დასაწყისში ურარტუმ დაამარცხა ასურეთი და დიაოხი მარტოდმარტო აღმოჩნდა მტრის წინააღმდეგ. დიაოხი ჯერ მეფე მენუამ (ძვ. წ. 810 – 786) დაამარცხა და დახარკა, რომელზეც ჩვენ მისი ერთ–ერთი წარწერიდან ვიგებთ, სადაც მენუა უტუფურსს იხსენიებს, ხოლო დიაოხს ძლიერ ქვეყანას უწოდებს. ამავე უტუფურსს მენუას ძის – არგიშთის (ძვ. წ. 786 – 764) წინააღმდეგაც უწევს ბრძოლა. მალე დასუსტებული დიაოხი კოლხამ შეიერთა. ამ ფაქტს ადასტურებს არგიშთი I-ის მემკვიდრის სარდურ II-ის წარწერა, სადაც დიაოხი აღარ იხსენიება.

კოლხა.

კოლხა, იგივე კოლხეთის სამეფო (მოგვიანებით ცნობილი, როგორც ეგრისი/ლაზიკა) ერთ–ერთი უძველესი სამეფო იყო შავი ზღვისპირეთში. კოლხებმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ქართველი ხალხის ეთნიკურ და კულტურულ ფორმირებაში. ბერძნულ მითოლოგიაში კოლხეთი იყო აიეტისა და მედეას სამშობლო, სადაც ლეგენდარული ოქროს საწმისი ინახებოდა. 

კოლხურ ტომთა გაერთიანებას ვარაუდობენ ძვ. წ. XIII საუკუნეში. ეს დასტურდება ძველი ასურული წყაროებით და აგრეთვე არქეოლოგიური მასალებით. ძვ. წ. VIII საუკუნის ურარტულ წყაროებში იგი იხსენიება როგორც კოლხას სამეფო. სამეფო ქალაქად მოხსენიებულია ილდამუსა. ამავე პერიოდში მაღალ დონეზე იდგა მესაქონლეობა და რკინის მეტალურგია. 

კოლხეთის სამეფო

კოლხას ძლიერების ხანად მიჩნეულია ძვ. წ. VIII საუკუნე. ამ დროს კოლხამ შეიერთა ურარტუს ჩრდილოეთ ოლქები, მაგრამ დაკარგა რამდენიმე პროვინცია, მათ შორის ქალაქი ილდამუსა ძვ. წ. 750 – 748 და 744 – 742 წლებში, ურარტუს მეფე სარდურ II-სთან ბრძოლების შემდეგ. ძვ. წ. 730 – 720 წლებში კოლხასა და ურარტუს ნიაღვარივით გადაუარეს იმიერკავკასიიდან შემოჭრილმა მომთაბარე კიმერიელებმა და სკვითებმა. ამ მოვლენამ ისეთი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩვენს წინაპრებზე, რომ ზოგიერთის აზრით, კიმერიელისგან წარმოსდგა სიტყვა "გმირი". 

კოლხას დაცემის შემდეგ კოლხური ტომების ერთი ნაწილი სამხრეთ–აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში, ახლანდელი ტრაპიზონის მიდამოებში დამკვიდრდა, ხოლო პოლიტიკურმა ცენტრმა გადაინაცვლა ჩრდილოეთით, დღევანდელი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე, სადაც ძვ. წ. VII - VI საუკუნეში ჩამოყალიბდა ახალი ძლიერი დამოუკიდებელი კოლხეთის სამეფო, რომელსაც ჰეროდოტე ახლო აღმოსავლეთის დიდი მონარქიების მიდიისა და აქემენიდური სპარსეთის გვერდით იხსენიებდა. 

კოლხური ოქრო

კოლხების მიერ დამზადებული ოქროს ორნამენტები

კოლხური ოქროს ყელსაბამი

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. ლორთქიფანიძე, ო. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980 – გვ. 596 – 597.

2. გიორგი ქავთარაძე. დაიაენი/დიაუხის ქვეყნის უძველესი "სამეფო ქალაქის" ლოკალიზაციისთვის. ქართველური მემკვიდრეობა. IX, 2005. გვ. 371 – 381.

3. საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 1. თბილისი. 1970.

4. ლორთქიფანიძე, ო. ანტიკური სამყარო და ძველი კოლხეთი. თბილისი. 1966.