რუსეთ–იაპონიის ომი 1904–1905 წწ.

1868 წელს იაპონიაში მოდერნიზაციის პერიოდი დაიწყო, იგივე მეიძის რესტავრაცია. იმავე წელს შეიქმნა საზღვაო ფლოტი, რომლითაც წყნარ ოკეანეში იაპონია გავლენის გავრცელებას აპირებდა. იგივე სურდა რუსეთის იმპერიასაც. 1860 წელს რუსებმა ვლადივოსტოკი ჩაიგდეს ხელში, რომელიც 1871 წელს საზღვაო ბაზად აქციეს. 1891 წელს რკინიგზაც გაიყვანეს მოსკოვიდან ვლადივოსტოკამდე. 

1885 წელს ჩინეთმა ორი საბრძოლო გემი იყიდა გერმანიისგან. ამის პასუხად, 1893 წელს იაპონიამაც ორი გემი შეუკვეთა ბრიტანეთს, მაგრამ მომდევნო წელს ომი დაიწყო ჩინეთთან. ასე, რომ იაპონია მხოლოდ საკუთარი ხომალდების იმედად უნდა ყოფილიყო. ყველას გასაოცრად, იაპონიამ მოიგო ეს ომი. თანაც ჩინეთს ერთი გერმანული გემი ჩაუძირა, ხოლო მეორე კი ხელში ჩაიგდო.

ჩინელი გენერლები ნებდებიან იაპონელებს

1895 წლის ზავის თანახმად კორეა იაპონიის გავლენის სფეროდ იქცა. მისი მეზობელი ლიაოდონის ნახევარკუნძული პორტ–არტურით კი უშუალოდ შეიერთა. იაპონიის ძალაუფლება მკვეთრად განმტკიცდა ყვითელ ზღვაზე. რუსეთი ამის ატანას არ აპირებდა და დიპლომატიური მხარდაჭერა სთხოვა საფრანგეთსა და გერმანიას. ეს უკანასკნელებიც ომით დაემუქრნენ იაპონიას. რუსულმა საბრძოლო გემმა ლიაოდონის ნ.კუნძული დაიკავა. იმის გამო, რომ იაპონიას ძლიერი საბრძოლო გემები ჯერ არ გააჩნდა, იძულებული გახდა დათმობაზე წასულიყო. შეუარცხყოფილ იაპონიაში რუსეთის მიმართ რევანშისტული დამოკიდებულება გაღვივდა. რუსეთმა სამხედრო ძალების რაოდენობა გაზარდა მანჯურიის რეგიონში. იაპონიის გარდა ევროპის ქვეყნებსაც არ მოსწონდათ რუსეთის გააქტიურება აზიაში, განსაკუთრებით ბრიტანეთს, რომელმაც 1902 წელს კავშირი შეკრა იაპონიასთან. ომი გარდაუვალი გახდა. 

1904 წელს იაპონიამ რუსეთისგან მანჯურიის დემილიტარიზაცია მოითხოვა. რუსეთმა უარი თქვა და იაპონიამაც გაწყვიტა მასთან დიპლომატიური ურთიერთობა. ნიკოლოზ მეორემ ადმირალ სტარკს უბრძანა, რომ არ დაეწყოთ ომი, რათა იაპონია აგრესორად გამოჩენილიყო. 8 თებერვალს იაპონიამ რუსეთს ომი გამოუცხადა. იაპონური ფლოტი ადმირალ ტოგოს მეთაურობით პორტ–არტურისკენ დაიძრა. მცირე შეტაკების შემდეგ იაპონელებმა პორტ–არტური ბლოკადაში მოაქციეს. 

ბრძოლა პორტ-არტურთან

7 მარტს ადმირალი სტარკი მაკაროვმა შეცვალა. ამიტომ ტოგომ ახალი ტაქტიკა სცადა. 22 მარტს მისმა ორმა ხომალდმა ლიაოდონის ნ.კუნძულს სამხრეთ–დასავლეთიდან შემოუარა და პორტ–არტურის დაბომბვა დაიწყო. ჩრდილოეთიდან კი იაპონელების სახმელეთო ძალები მოიწევდნენ. ამასობაში ტოგომ რუსებს რამდენიმე ხომალდი ჩაუძირა, რომლის დროსაც მაკაროვი დაიღუპა. ახალ ადმირალს ვიტგეფტს ცარისგან ბრძანება მოუვიდა, რომ ფლოტი ვლადივოსტოკში გადაეყვანა. მძიმე ბრძოლების შედეგად ვიტგეფტმა ვერ შეძლო ფლოტის გაყვანა და ისევ პორტ–არტურში დაბრუნდა, მაგრამ ახლა ხმელეთიდანაც დაუშინეს იაპონელებმა, რომლებიც გორაზე იყვნენ გამაგრებულნი პორტ–არტურთან ახლოს. 

1905 წლის 2 იანვარს ქალაქი დაეცა და რუსული ფლოტის უმეტესობა განადგურდა. 

პორტ–არტურის დაბომბვა

ცოტა ხნით ადრე ბალტიისა და შავი ზღვის რუსული ფლოტები წამოვიდნენ თანამოძმეთა საშველად. მათი მიზანი იყო ვლადივოსტოკში მისულიყვნენ ცუშიმას სრუტის გავლით, რომელიც კორეასა და იაპონიას შორის მდებარეობს. 26 მაისის ნისლიან ღამეს რუსულმა ფლოტმა სრუტის გავლა სცადა, მაგრამ იაპონელებმა შეამჩნიეს და წინ გადაეღობნენ რუსებს. სასტიკი ბრძოლის შემდეგ რუსული ფლოტის ნარჩენები დანებდნენ. ამ ბრძოლით დასრულდა რუსულ–იაპონური ომი იაპონელთა სასარგებლოდ, რომელმაც შეარყია რუსეთის იმპერიის პრესტიჟი, რასაც მალე რევოლუციაც მოჰყვა. იაპონიამ კი გაიმყარა თავისი ძალაუფლება აღმოსავლეთ აზიასა და წყნარ ოკეანეში. 

იაპონიის იმპერია ომის შემდეგ

1905 წლის 5 სექტემბრის რუსეთ–იაპონიის ზავი

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Forczyk, Robert. (2009). Russian Battleship vs Japanese Battleship. Yellow Sea 1904-05.

2. Plender, Piotr (2010). Russo-Japanese Naval War 1904-1905: Battle of Tsushima.

3. Kowner, Rotem (2007). The Impact of the Russo-Japanese War.

ბერძნულ–ჩინური ომი "ზეციური" ცხენებისთვის და მისი შედეგი

ძველი საბერძნეთი და ძველი ჩინეთი. ორი კულტურა, რომლებიც თითქოს ერთმანეთისგან შორს იყვნენ. სინამდვილეში ამ ორ ცივილიზაციას ჰქონდა ერთმანეთთან ურთიერთობა და ერთხელ ომიც კი გამართეს, თანაც ცხენების გულისთვის.

უკვე ყველამ კარგად ვიცით, რომ ალექსანდრე მაკედონელმა ძალიან ბევრი ქალაქი დააარსა აზიაში, სადაც თავისი სამხედრო ვეტერანები ჩაასახლა. ამ ქალაქთაგან ყველაზე შორეული იყო ალექსანდრია ესქატა ("ყველაზე შორეული ალექსანდრია"), დღევანდელ ტაჯიკეთში. 

ძვ. წ. II საუკუნეში ჩინეთი, რომელსაც ჰანის დინასტია მართავდა, მსოფლიოს ერთ–ერთი უმდიდრესი და უძლიერესი იმპერია იყო. თუმცა პრობლემები მათაც ჰქონდათ. ჩინეთის ჩრდილოეთ საზღვრებთან მომთაბარეობდნენ ქსიონგნუს ძლიერი ტომები (სწორედ მათ წინააღმდეგ აშენდა ჩინეთის დიდი კედელი), რომლებიც ზოგიერთის აზრით, ჰუნების წინაპრები იყვნენ.

ჰანის დინასტია

იმპერატორმა ვუ ჰანმა მოკავშირეების შესაძენად დესპანი ჩჟან ციანი გაგზავნა დასავლეთით, მაგრამ გზაში იგი ქსიონგნუებმა დაიჭირეს და 10 წელი ამყოფეს ტყვეობაში. მას პატივით ეპყრობოდნენ და ციანმა ქსიონგნუ ქალიც კი მოიყვანა ცოლად. 10 წლის შემდეგ მან ტყვეობიდან გაქცევა მოახერხა და განაგრძო მოგზაურობა დასავლეთის მიმართულებით. მისი დავალება იყო, იუჩჟების მომთაბარე ტომებთან ანტი–ქსიონგნური ალიანსის შეკვრა, მაგრამ იუჩჟებმა არ ისურვეს ქსიონგნუების წინააღმდეგ ბრძოლა, რის გამოც ციანის ათწლიანი ტყვეობა და ამდენი მოგზაურობა სრულიად არაფრისმომცემი აღმოჩნდა. ამ მოგზაურიბის დროს, მან ბაქტრიაც მოინახულა და ბერძნული ქალაქები დაათვალიერა. 

ძვ. წ. 130 წლისთვის აზიაში ბერძენთა ოქროს ხანა დასრულდა. მათი ქალაქები გადარჩნენ, მაგრამ ისინი სწორედ იმ იუჩჟებმა დაიპყრეს, რომლებთანაც ციანს კავშირის შეკვრა უნდოდა. მან გაიგო, რომ ალექსანდრია ესქატას მაცხოვრებლებს "ზეციური" ცხენები ჰყავდათ. ამ ცხენებს მოკლე და ძლიერი ფეხები ჰქონდათ და ძალიან გამძლეები იყვნენ. ამ მიზეზების გამო იდეალური საბრძოლო ცხენები იყვნენ. 

ჰანის დინასტიის ცხენი

ძვ. წ. 125 წელს ციანი ჩინეთში დაბრუნდა. მართალია, დავალება ვერ შეასრულა და მოკავშირეები ვერ შესძინა ჩინეთს, მაგრამ, სამაგიეროდ, დეტალური ინფორმაციები გააცნო იმპერატორს იმ რეგიონების შესახებ, რომლებიც თვითონ მოინახულა, მათ შორის ალექსანდრია ესქატას ბერძნებზე და მათ ცხენებზე. 

ძვ. წ. 104 წელს იმპერატორმა ვუმ დესპანები გაგზავნა ალექსანდრია ესქატაში ცხენების საყიდლად. ზუსტად არ არის ცნობილი, თუ რა მოხდა. მაგრამ ბერძნები შეურაცხყოფილები დარჩნენ და ელჩებიც კი დახოცეს. გაცოფებულმა იმპერატორმა გადაწყვიტა ძალით ჩაეგდო ხელში ის ცხენები. მან ალექსანდრია ესქატაში 20 000 ქვეითი და 6 000 ცხენოსანი გაგზავნა ლი გუანგლის სარდლობით. ჩინელებმა გზაში ბევრი სირთულე გადაიტანეს. ჯარის საკმაოდ დიდი ნაწილი ზოგიც შიმშილით და ზოგიც უცხო ტომებთან შეტაკებისას დაიხოცა. ასე, რომ ალექსანდრია ესქატაში დიდად დაზარალებულები მივიდნენ. ბერძნებმა, რა თქმა უნდა, კაპიტულაციაზე უარი თქვეს. ლი გუანგლი ვერაფერს გახდა და ჩინეთში დაბრუნდა. სანაცვლოდ იმპერატორმა სამჯერ უფრო დიდი ჯარი მისცა და კვლავ დასავლეთისკენ გამოუშვა 60 000 კაცითა და 100 000 კამეჩით. 

ჩინელი მეომრები

უდაბნოს სიცხის გამო, გუანგლიმ გზაში მაინც დაკარგა თავისი არმიის ნახევარი და 30 000–იანი ჯარით მიადგა ალექსანდრია ესქატას. ბერძნებმა მამაცურად იბრძოლეს და 40 დღით შეძლეს მტრის იერიშების შეკავება, მაგრამ ჩინელებმა მაინც შეძლეს ქალაქში შეღწევა და შეშინებულმა ბერძნებმა თავიანთი მეფე მოკლეს, მოკვეთეს თავი და გუანგლის მიართვეს. ძღვნადაც იმდენი ცხენიც შესთავაზეს, რამდენსაც ჩინელები მოისურვებდნენ. გენერალმა გუანგლიმ ქალაქში მარიონეტი მეფე დასვა და გამარჯვებული დაბრუნდა ჩინეთში 3 000 ცხენით. ასე დასრულდა მოკლე, მაგრამ საინტერესო და მნიშვნელოვანი ომი "ზეციური" ცხენებისთვის. ამ მოვლენების შემდეგ გაიხსნა ცნობილი აბრეშუმის გზა, რონელმაც ერთმანეთთან დააკავშირა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ცივილიზაციები და გააღვივა სავაჭრო ურთიერთობები ევროპასა და ჩინეთს შორის. აბრეშუმის გზამ ასევე მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა კონტინენტებს შორის რელიგიისა და კულტურის გავრცელებაში. აზიაში მყოფი ბევრი ბერძენი ბუდისტი გახდა და იმასაც ამბობენ, რომ ბუდას პირველი ქანდაკებაც ბერძნების მიერ იყო შექმნილი. 

რაც შეეხება ჩინელებს, მათ მოიგეს ომი ქსიონგნუების წინააღმდეგ ახ. წ. 91 წელს. "ზეციური" ცხენები კი მათი ძალაუფლებისა და სიმდიდრის სიმბოლოებად იქცნენ. 

აბრეშუმის გზა

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Benjamin, Craig (2018). Empires of Ancient Eurasia: The First Silk Road Era 100 BCE - 250 CE. Cambridge University Press. 

2. Peers, C. J. (1995). Imperial Chinese Armies (1): 200 BC - AD 589. Osprey Publishing. 

3. Whiting, Marvin C. (2002). Imperial Chinese Military History. Writers Club Press. 

ბაქტრია – ძველი ბერძნული სამეფო შუა აზიაში

ქრ. შ–მდე 334 წელს ალექსანდრე მაკედონელმა მანამდე არნახული დაპრყრობითი ომები დაიწყო. მან და მისმა ვეტერანმა მეომრებმა აქემენიდური სპარსეთის იმპერია დაიპყრეს, რომელიც გაბატონებული იყო მთელ ახლო აღმოსავლეთსა და შუა აზიაში. დაპყრობილ ტერიტორიებზე ალექსანდრემ უამრავი თავისი სახელობის ქალაქი დააარსა, სადაც ბერძენი ხალხი მმართველ ელიტად იქცა.

ალექსანდრეს სიკვდილის შემდეგ, მისმა გენერლებმა დაინაწილეს იმპერიის ტერიტორიები. ეგვიპტეში ჩამოყალიბდა პტოლემეური დინასტია, ხოლო სელევკიდები მართავდნენ მცირე აზიას, ირანსა და შუა აზიის ნაწილს. მათ თითქმის გამუდმებული ომები ჰქონდათ პტოლემეებთან სირია–პალესტინის დაუფლებისთვის. სელევკიდები სპარსულ ადმინისტრაციულ ბიუროკრატიას იყენებდნენ. მათ იმპერია დაყვეს რეგიონულ სატრაპიებად, ანუ პროვინციებად, სადაც ბერძნული ელიტა ბატონობდა ადგილობრივ მოსახლეობაზე. ამათგან ერთ–ერთი ყველაზე შორეული და მდიდარი სატრაპია იყო ბაქტრია. 

ბაქტრიის სატრაპია

ჯერ კიდევ სპარსეთის მმართველობის ქვეშ, ბაქტრიის მოსახლეობას დამოუკიდებლად ეჭირა თავი და ვერ ეგუებოდა სპარსულ ცენტრალურ ხელისუფლებას. ეს რეგიონი ველური დასავლეთის წინამორბედივით იყო. დროთა განმავლობაში, ბაქტრიის მოსახლეობამ ელინიზაცია განიცადა და ბერძნული კულტურა აითვისა, მათ შორის დამწერლობა. 

თავის დროზე, ქრ. შ–მდე 329 წელს, როცა ალექსანდრე მაკედონელი ბაქტრიაში მივიდა, რვა ქალაქი დააარსა რეგიონში. იმ დროს იქ უკვე ბევრი ბერძენი ცხოვრობდა, რომლებიც საუკუნეების წინ იყვნენ გადმოსახლებულნი სპარსეთის მეფეების მიერ. 

ქრ. შ–მდე 250 წლისთვის ბაქტრიის სატრაპმა დიოდოტოსმა თავი ბაქტრიის მეფედ გამოაცხადა და სელევკიდების იმპერიას გამოეყო. მან, ასევე, სოტერის ტიტულიც მიიღო, რაც მხსნელს ნიშნავს. სავარაუდოდ, ეს ტიტული მაშინ უბოძეს, როცა ბაქტრიაში არშაკის მეთაურობით შემოჭრილი პართიელები დაამარცხა. რამდენიმე ხანს, სელევკიდებმა ვერ მოახერხეს თავიანთი აღმოსავლური სატრაპიების დაბრუნება, რადგანაც პტოლემეურ ეგვიპტესთან ჰქონდათ ომები. ამით ბაქტრიას საშუალება მიეცა თავისი საზღვრები გაეფართოვებინა. დაახლოებით, ქრ. შ–მდე  230 წელს დიოდოტოსის შვილი დიოდოტოს II ტახტიდან ჩამოაგდო ევთიდემოსმა, რომელიც მანამდე მეზობელი სოგდიანას სელევკიდი სატრაპი იყო. მან სწრაფად გააფართოვა ბაქტრიის ტერიტორიები და ახლა შუა აზიის ყველა ბერძნული ქალაქი მის ხელში იყო.

მონეტა ევთიდემოსის გამოსახულებით

ქრ. შ–მდე 209 წელს ევთიდემოსს დიდი გამოცდა ელოდა. სელევკიდების ახალგაზრდა და ამბიციური მეფე ანტიოქოს III გამალებული ემზადებოდა დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებისთვის. მან ჯერ პართია დაიპყრო და შემდეგ მიადგა ბაქტრიას. ევთიდემოსმა სასწრაფოდ შეკრიბა 10 000 მძიმედ შეიარაღებული ცხენოსანი და მდინარე არიუსთან დახვდა მტერს. ანტიოქოსს ინფორმაცია ჰქონდა, რომ ევთიდემოსი და მისი მხედრობა მდინარეზე გადასასვლელს მხოლოდ დღისით იცავდნენ, ხოლო ღამით ახლომდებარე ქალაქში შედიოდნენ. ანტიოქოსმა ღამით გადალახა მდინარე 2 000 მხედრითა და 10 000 შუბის მსროლელი პელტასტით. დღისით ევთიდემოსი გამოიჭრა თავისი მხედრობით და გრიგალივით მიეჭრა მტრის ძალებს. ანტიოქოსი მედგრად დაუხვდა მტერს. სასტიკი ჩეხვა გაჩაღდა და "მოსწყდა ორგნითვე ურიცხვი". საბოლოოდ, ანტიოქოსმა სძლია ევთიდემოსს და გააქცია იგი. ამ უკანასკნელმა დედაქალაქ ბაქტრაში შეაფარა თავი და ალყისთვის მოემზადა. ამ ალყამ სამ წელს გასტანა. ისტორიკოს პოლიბიოსის თანახმად, ანტიოქოსმა ცნო ევთიდემოსი ბაქტრიის მეფედ და დაზავდნენ, ანტიოქოსმა, ასევე, თავისი ერთ–ერთი ქალიშვილიც შესთავაზა ცოლად ევთიდემოსის ვაჟს დემეტრიოსს. ამ ამბის შემდეგ, ბაქტრიელებმა საგრძნობლად გააფართოვეს თავიანთი ტერიტორიები და ინდოეთის ნაწილიც კი დაიპყრეს.

ბაქტრიის სამეფო ძლიერების ზენიტში ქრ. შ–მდე 180 წელს

ქრ. შ–მდე 180–175 წლებში, აპოლოდოტოსისა და დემეტრიოს II-ის მეფობის დროს, ბაქტრიელებმა პენჯაბის რეგიონი დაიპყრეს ინდოეთში. თუმცა, დემეტრიოსის ინდოეთში ლაშქრობის დროს, მისმა გენერარლმა ევკრატიდესმა დედაქალაქში გადატრიალება მოაწყო და ბაქტრიის ტახტი დაიკავა. შედეგად, ინდოეთში მყოფი ბერძნები გამოეყვნენ ბაქტრიელ თანამოძმეებს და შექმნეს ინდო–ბერძნული სამეფო, რომელიც მართავდა ინდოეთის ნაწილს ახ. წ. 10 წლამდე. 

ბაქტრიის სამეფოს აღსასრული დადგა ქრ. შ–მდე 125-124 წლებში, როდესაც რეგიონს თავს დაატყდნენ იუჩჟების მომთაბარე ტომები, რომლებიც აღმოსავლეთიდან მოვიდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნული ჰეგემონობა დასრულდა, ბერძნულ–ბაქტრიული ურბანული ინფრასტრუქტურა მაინც აგრძელებდა არსებობას. ბერძნულმა კულტურამაც დიდი კვალი დატოვა რეგიონში. მაგალითად, ქუშანის მულტიეთნიკურ იმპერიაში ბერძნულ დამწერლობას იყენებდნენ. 

ინდოეთში უკანასკნელი ინდო–ბერძენი მეფე სტრატონი დაიღუპა ახ. წ. 10 წელს, შედეგად, მისი სამეფოც დაეცა, რომელიც უკანასკნელი დამოუკიდებელი ბერძნულო სამეფო იყო მსოფლიოში. 

მომთაბარეები ბრძოლის დროს. ჯონი შუმატეს ნახატი

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Holt. F, L. (1999). Thundering Zeus: The Making of Hellenistic Bactria. Barkeley: University of California Press.

2. Tarn. W.W. (1966). The Greeks in Bactria and India. 2nd Edition. Cambridge University Press.

3. Boardman, John , Jasper Griffin and Oswyn Murray (2001). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press.