ტალასის ბრძოლა (751 წ.): არაბთა და ჩინელთა შერკინება

მე–8 საუკუნეში აბასიან არაბთა სახალიფო და ტანის ჩინური დინასტია თავიანთ ტერიტორიებს აფართოებდნენ შუა აზიის მიმართულებით. შედეგად ეს ორი იმპერია ერთმანეთს გაუმეზობლდა, რაც ტალასის ბრძოლით დაგვირგვინდა 751 წელს. ეს კონფლიქტი ბევრისთვის არ არის ცნობილი და საკმაოდ მივიწყებული ისტორიული მოვლენაა, მაგრამ საკმაოდ მნიშვნელოვანი ცვლილებების მომტანი იყო რეგიონისთვის და ასევე მსოფლიოს ისტორიული მოვლენების განვითარებისთვის. 

ტანის დინასტია ჩინეთში 618 წელს გაბატონდა და თითქმის ეგრევე დაიწყო დასავლეთის მიმართულებით გაფართოება. 630 წლისთვის ჩინელებმა აღმოსავლეთ თურქთა სახაკანო დაიმორჩილეს, რომელიც დღევანდელ მონღოლეთში მდებარეობდა. 657 წელს კი შუა აზიის დასავლეთ თურქთა სახაკანოც "შთანთქეს". რეგიონის სხვა მრავალი პოლიტიკური წარმონაქმნები ჩინეთის ვასალებად იქცნენ. 715 წლისთვის ჩინეთის გავლენა კასპიის ზღვას აღწევდა.

ჩინეთის იმპერია (ტანის დინასტია)

ამასობაში ახლო აღმოსავლეთში არაბებმა შექმნეს უზარმაზარი იმპერია, რომელიც ესპანეთიდან შუა აზიამდე და არაბეთიდან კავკასიამდე იყო გადაჭიმული. შუა აზიაში არაბთა სახალიფო, ძირითადად, თურქმანულ ტომებს ებრძოდა. 715 წლისთვის ეს ორი იმპერია აბრეშუმის გზას აკონტროლებდა, რის გამოც კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა. პირველი შეტაკებები იმავე წელს მოხდა, რომელიც მუსლიმთა მარცხით დამთავრდა. იგივე მოხდა ორი წლის შემდეგაც. ამ დროს არაბთა სახალიფოში ჯერ კიდევ ომაინთა დინასტია ბატონობდა, ხოლო 750 წელს ისინი აბასიანებმა შეცვალეს.

აბასიანთა სახალიფო

როგორც ჩანს ჩინელებმა იცოდნენ სახალიფოს დინასტიური ომის შესახებ და შუა აზიის დამორჩილება სცადეს. 750 წელს ჩინელმა სარდალმა გაო სიანგშიმ ტაშკენტი დაიკავა. ქალაქის მმართველმა დასახმარებლად არაბებს მოუხმო. ადგილობრივი მუსლიმი სარდალი ზიად იბნ საიდი სამარყანდიდან დაიძრა მდინარე ტალასისკენ. გაო ნელ–ნელა უკან იხევდა და თან მოკავშირეებს კრებდა. 751 წელს მოწინააღმდეგეთა არმიები ერთმანეთს შეხვდნენ დღევანდელი ყაზახეთისა და ყირგიზეთის საზღვართან.

ჩინელთა ლაშქარი ძირითადად ქვეითი მეომრებისგან შედგებოდა, ხოლო არაბთა არმიაში ქვეითების გარდა მრავალრიცხოვანი მხედრობაც იყო. არაბებმა მძლავრი შეტევები წამოიწყეს ჩინელებზე და სასტიკი ბრძოლა გაჩაღდა. მოულოდნელად ჩინელთა ზურგში თურქმან კარლუკთა ძალებმა დაიწყეს შეტევა, რომლებიც მოკავშირეებად ახლდნენ ჩინელებს, მაგრამ ამ ბრძოლისას არაბთა მხარეს გადავიდნენ. ჩინელთა ლაშქარი პირწმინდად განადგურდა, მაგრამ არაბებმაც მრავალი ათასი მეომარი დაკარგეს. ჩინეთის იმპერატორმა ახალი ჯარი გაგზავნა შუა აზიაში არაბთა წინააღმდეგ, მაგრამ 755 წელს ჩინეთში აჯანყებები დაიწყო და ეს ჯარიც იძულებული გახდა სამშობლოში დაბრუნებულიყო.

მდინარე ტალასი

ამ ბრძოლის შედეგი ის იყო, რომ შეწყდა ჩინეთის ექსპანსია დასავლეთით მიმართულებით. არაბებმა ვეღარ შეძლეს აღმოსავლეთის მიმართულებით გაფართოება. ასევე შუა აზიაში თურქულ ტომებში ისლამის გავრცელება დაიწყო, რასაც მომდევნო საუკუნეებში თურქ–სელჩუკთა აღზევება მოჰყვა, წმინდა მიწის დაპყრობა მათ მიერ. ჯვაროსნული ლაშქრობები, ბიზანტიის დაცემა, თურქ–ოსმალთა აღზევება და რაც მთავარია ქაღალდის ტექნოლოგიის საიდუმლოს ათვისება არაბთა მიერ, რომელიც, თავის მხრივ, მთელს ახლო აღმოსავლეთსა და ევროპაში გავრცელდა.

ჩინური ქაღალდის შექმნის პროცესი

კახი გაგნიძე


ბიბლიოგრაფია:

1. Chaliand Gerard (2004). Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube.
2. Lewis, Mark Edward (2009). China's Cosmopolitan Empire: The Tang Dynasty.