ტევტონთა ორდენი

1025 წელს პოლონეთი დამოუკიდებელი სამეფო გახდა, რომლის მეფეც ბოლესლავ მამაცი იყო. იგი კათოლიკურად მოინათლა და პაპმა მისი სამფლობელო ლეგიტიმურ სამეფოდ ცნო. პოლონელები მალე გაქრისტიანდნენ, მაგრამ მათი მეზობელი ტომები ბალტიისპირეთში ჯერ კიდევ წარმართები იყვნენ. ისინი ევროპის უკანასკნელი წარმართები იყვნენ. ამის გამო ბალტიისპირეთი ჯვაროსნული ომების იდეალურ სამიზნედ იქცა. პაპ ინოკენტ III-ს თავისი გავლენის გავრცელება სურდა რეგიონში და 1204 წელს დღევანდელ ლატვიაში ლივონიის ორდენი შექმნა. ეს იყო ორგანიზაცია, რომელიც გერმანული წარმოშობის მეომარი ბერებისგან შედგებოდა, რომელთა მიზანიც წარმართთა გაქრისტიანება იყო. თუმცა ეს საკმარისი არ იყო და 1226 წელს პოლონელმა ჰერცოგმა კონრადმა ტევტონთა ორდენი მიიწვია პოლონეთის ჩრდილო–აღმოსავლეთ საზღვრების დასაცავად. ტევტონთა ორდენი იერუსალიმში დააარსდა 1143 წელს გერმანელი ჯვაროსნების მიერ. 1198 წელს იგი სამხედრო ორგანიზაციად იქცა ტამპლიერთა მიბაძვით. თუმცა წმინდა მიწაზე ჯვაროსანთა საქმე ცუდად იყო და როცა ტევტონებმა კონრადის მოწვევა მიიღეს, ისინიც სიამოვნებით დათანხმდნენ. 

ტევტონთა ორდენის რაინდები

ტევტონთა და ლივონიის ორდენებს წარმართთა მიწების დაპყრობა და მათი გაქრისტიანება თავიანთ წმინდა მოვალეობად მიაჩნდათ. ტევტონები პრუსიაში მოღვაწეობდნენ, ხოლო ლივონიის ორდენი ლიტვის სამთავროს ებრძოდა. 1236 წელს ლიტველებმა ეს ორდენი ისე სასტიკად დაამარცხეს, რომ ეს უკანასკნელი იძულებული გახდა ტევტონთა ორდენის ნაწილი გამხდარიყო, რათა გადარჩენილიყო. ტევტონთათვის ბალტიისპირეთთან დამაკავშირებელი გზა დაბლოკილი იყო ლიტვის მიერ. 

მე–14 საუკუნის ბოლოსთვის ლიტვა თითქმის მთლიანად იყო გაქრისტიანებული, ამიტომ ორდენის მისია პრობლემატური გახდა. ახლა ისინი უბრალო დამპყრობლებად იქცნენ. დაიძაბა ურთიერთობა პოლონეთთანაც, რომელიც ომში გადაიზარდა. ტევტონებმა პოლონეთს ჩრდილოეთ ტერიტორიები წაართვეს და ბალტიის ზღვაზე გასასვლელი მოუჭრეს. 

ტევტონთა ორდენი ძლიერების ზენიტში

1384 წელს პოლონეთის სამეფო ტახტზე ავიდა  11 წლის გოგონა, იადვიგა. პოლონელი არისტოკრატები ლიტვასთან კავშირს ლამობდნენ. ერთი წლის შემდეგ ლიტვის დიდმა მთავარმა იოგაილამ ცოლად მოიყვანა იადვიგა. მისი დინასტია ორასი წელი მართავდა პოლონეთს.

1409 წელს ტევტონთა დიდმა მაგისტრმა ულრიხმა ომი გამოუცხადა პოლონეთსა და ლიტვას. მისი მიზანი იყო, ჯერ პოლონეთი დაემარცხებინა და შემდეგ ლიტვა გაესწორებინა მიწასთან. მან უნგრეთისა და ჩეხეთის მეფეები მოისყიდა, რომ პოლონეთს დასხმოდნენ თავს. პოლონეთმა ლივონიის ორდენისგან ნეიტრალიტეტის პირობა მიიღო. პოლონეთის მეფე იოგაილა და ლიტვის დიდი მთავარი ვიტაუტასი ერთმანეთს შეხვდნენ, რათა ტევტონთა წინააღმდეგ გეგმები ჩამოეყალიბებინათ. მათ გადაწყვიტეს, ლაშქარი ჩრდილოეთ პოლონეთში შეეკრიბათ და ტევტონთა დედაქალაქს, მარიენბურგს დასხმოდნენ თავს, მაგრამ ტევტონებმა შეიტყვეს ეს ამბავი და ისინიც დაიძრნენ მტრის წინააღმდეგ.

მარიენბურგის ტევტონური ციხესიმაგრე

1410 წელს მოწინააღმდეგეთა არმიები ერთმანეთს ტანენბერგისა და გრიუნვალდის სოფლებს შორის შეხვდნენ. მემატიანეთა აზრით პოლონელებსა და ლიტველებს 39 000 ჯარისკაცი ჰყავდათ, ხოლო ტევტონებს – 27 000. ტევტონთა ჯარი ძირითადად გერმანელებისგან შედგებოდა, ხოლო პოლონურ–ლიტვური ლაშქარი საკმაოდ ჭრელი იყო. პოლონელებისა და ლიტველების გარდა იქ იყვნენ მოლდოველები, ჩეხები, რუსები, თათრები და ა.შ.
ტევტონები თავიანთ მტრებთან შედარებით ბევრად უკეთესად იყვნენ აღჭურვილნი, დისციპლინირებულნი და გაწვრთვნილნი.
ბრძოლა დაიწყო ლიტველთა მარჯვენა ფლანგის შეტევით, მაგრამ ტევტონთა მარცხენა ფლანგის მძიმე კავალერიამ მოიგერია მტერი და კონტრშეტევაზე გადავიდა. ლიტველებმა უკან დახევა დაიწყეს. ისტორიკოსები დღემდე ბჭობენ, ლიტველებმა მართლა ვერ გაუძლეს ტევტონთა შეტევებს, თუ ეს ცრუ უკანდახევა იყო. ასე იყო თუ ისე, მათ უკან დაიხიეს და ტევტონთა კავალერიაც დაედევნა მათ. იოგაილას პოლონურ არმიას უკეთ ჰქონდა საქმე და მეფემ ტევტონთა მარჯვენა ფლანგს უკან დაახევინა. თუმცა ლიტველებს დადევნებული ტევტონთა კავალერია უკან მობრუნდა და პოლონელთა ცენტრი ალყაში აღმოჩნდა, მაგრამ გაქცეული ლიტველებიც უკან დაბრუნდნენ და ტევტონებს ზურგიდან შეუტიეს. მალე ტევტონთა მთელი არმია ალყაში მოექცა და მათი დიდი მაგისტრი და თითქმის ყველა სამხედრო მეთაური ბრძოლის ველზე დაეცა. ორდენმა დაახლოებით 20 000 კაცი დაკარგა ამ ბრძოლაში. მოკავშირეებმა მარიენბურგი ალყაში მოაქციეს, მაგრამ მალევე უკან დაიხიეს, რადგან ლივონიის ორდენი ომით იმუქრებოდა და უნგრეთიდანაც მოსალოდნელი იყო თავდასხმა. ამიტომ მოკავშირეებმა მოლაპარაკება გამართეს ტევტონებთან და 1411 წელს ზავი დაიდო. ტევტონთა ორდენის ძლიერების ხანა წარსულს ჩაბარდა, რომელიც მე–16 საუკუნეში პრუსიის სამთავროდ გარდაიქმნა.

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Christiansen, Erik (1997). The Northern Crusades. London.
2. Urban, Williams (2003). The Teutonic Knights: A Military History. . London.
3. Asbridge, T. The Crusades. (Ecco, 2011).