ასწლიანი ომი ინგლისსა და საფრანგეთს შორის, რომელიც 1337 წლიდან 1453 წლამდე გაგრძელდა, ერთ–ერთი ყველაზე სისხლიანი ომი იყო ისტორიაში. ამ კონფლიქტმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა დღევანდელი დასავლეთ ევროპის პოლიტიკური რუკის ჩამოყალიბებაში. ამ ომის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი ბრძოლა იყო კრესისთან, რომელიც ჩრდ. საფრანგეთში მდებარეობს.
1066 წელს, მას შემდეგ, რაც ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო, ახალი რეალობა შეიქმნა დასავლეთ ევროპაში. უილიამი და მისი მემკვიდრეები ფორმალურად საფრანგეთის ვასალებად ითვლებოდნენ, მაგრამ ამავე დროს ძლიერი სამეფოს მონარქებიც იყვნენ. უილიამის შვილიშვილი მატილდა დაქორწინდა ანჟუს გრაფზე ჯეფრი პლანტაგენეტზე. ანჟუ და მისი მიმდებარე ტერიტორიები ინგლისის მეფეთა სამფლობელოებად იქცნენ და მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი საფრანგეთის ტერიტორიაზე. მათი შვილი მეფე ჰენრი II დაქორწინდა შუა საუკუნეების ეპოქის ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ქალზე ელეონორ აკვიტანიელზე და მზითვად მიიღო მისი უზარმაზარი საჰერცოგო. ამით, ნახევარი საფრანგეთი ინგლისის სამეფოს ხელში აღმოჩნდა. ეს კატასტროფა იყო საფრანგეთის მეფეებისთვის.
ეს ყველაფერი შეიცვალა, როცა 1165 წელს საფრანგეთის მეფედ ეკურთხა ფილიპ II. ჰენრი II-ის სიკვდილის შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა სახელოვანი რიჩარდ I ლომგული. 1189 წელს ფილიპი და რიჩარდი გერმანიის საღვთო რომის იმპერატორთან ფრიდრიხ ბარბაროსასთან ერთად ჯვაროსნულ ომში წავიდნენ იერუსალიმის დასაპყრობად. თუმცა 1191 წელს ფილიპი უკან გამობრუნდა, რიჩარდის არყოფნით ისარგებლა და დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებას შეუდგა. 1194 წელს რიჩარდიც დაბრუნდა, მაგრამ 1199 წელს იგი ბრძოლაში მიღებული ჭრილობით გარდაიცვალა და ინგლისის მეფე გახდა მისი ძმა ჯონი, რომელიც უმიწაწყლოს სახელით შევიდა ისტორიაში. ფილიპმა თითქმის ყველა ფრანგული ტერიტორია წაართვა ჯონს. 1215 წელს ისიც დაემატა, რომ ჯონმა, საკუთარი ფეოდალების წნეხისა და ზეწოლის ქვეშ მყოფმა, იძულებით ხელი მოაწერა სახელოვან "მაგნა ქარტას", ანუ თავისუფლების დიდ ქარტიას, რომელიც ზღუდავდა სამეფო ხელისუფლებას. ეს ყველაფერი ფილიპმა იდეალურად გამოიყენა და მისი მეფობის დასარულს, 1223 წლისთვის ინგლისელები საფრანგეთში მხოლოდ აკვიტანიის საგრაფოს ნახევარს ფლობდნენ. ამ მიზეზების გამო ასწლიანი ომი გარდაუვალი გახდა. ასწლიანი ომის უშუალო მიზეზად იქცა საფრანგეთის ტახტის მემკვიდრეობის საკითხი. 1328 წელს ფილიპ IV ლამაზის უმცროსი შვილის შარლ IV-ის სივდლით კაპეტინგების დინასტია შეწყდა. ფრანგმა დიდკაცებმა უარყვეს ფილიპ IV-ის ასულის იზაბელას ვაჟის – ინგლისის მეფის ედუარდ III-ის პრეტენზია და გაამეფეს ფილიპ IV-ის ძმისწული ფილიპ VI ვალუა.
1337 წელს ედუარდმა საფრანგეთს ომი გამოუცხადა. 1340 წელს ინგლისელებმა ფრანგთა ფლოტი გაანადგურეს სლეისის ბრძოლაში. ახლა მათ უპრობლემოდ შეეძლოთ არმიების გადმოყვანა სრუტის გადმოღმა.
.jpg)
1346 წელს ინგლისელთა არმიამ ნორმანდია დაიკავა. ფილიპ ვალუა სასწრაფოდ ჩრდილოეთით გაეშურა ფრანგთა ჯარით, რომელიც რიცხობრივად აღემატებოდა ინგლისელებისას. მეტოქეები კრესისთან შეხვდნენ ერთმანეთს. ინგლისელთა მთავარსარდალი თვით მეფე ედუარდი იყო და დაახლოებით 15 000 მეომარი ჰყავდა, რომელშიც შედიოდა 2 500 რაინდი, 5 000 მშვილდოსანი, 3 000 მშვილდოსან–ცხენოსანი და 4 000 შუბოსანი ქვეითი.
მეფე ფილპს კი ჰყავდა 30 000 მეომარი, აქედან 12 000 მძიმედ აღჭურვილი მხედარი, 12 000 ქვეითი და 6 000 მეარბალეტე. ორივე მხარეს ცოტ–ცოტა ზარბაზანიც ჰქონდა. ზარბაზნები ევროპაში სწორედ ასწლიანი ომის დროს გამოჩნდნენ, თუმცა უმეტესი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ გაუმართავი იყო.
ინგლისელებმა მაღლობზე დაიკავეს პოზიციები. მათი ლაშქარი სამ ჯგუფად დანაწილდა: თითოეულის ცენტრში ქვეითი რაინდები იდგნენ, უკან – შუბოსნები, ხოლო ფლანგებზე მშვილდოსნები იდგნენ. წინ სარები ჰქონდათ ჩარჭობილი, რათა მტრის კავალერიის იერიშები შეეკავებინათ.
ფრანგებმა მტრის დანახვისთანავე გადაწყვიტეს შეტევაზე გადასვლა. ფრანგთა სამწუხაროდ, მოულოდნელად წვიმა წამოვიდა, რის გამოც არბალეტებს ეფექტურად ვეღარ იყენებდნენ. ინგლისელ მშვილდოსნებს ამის პრობლემა არ ჰქონდათ და ბევრი მეარბალეტე დახოცეს. ამის შემდეგ შეტევაზე გადავიდნენ ფრანგი რაინდები, მაგრამ ინგლისელთა ისრების სეტყვამ მათი იერიშიც შეაჩერა. ფრანგებმა დაახლოებით ცამეტჯერ სცადეს იერიშზე გადასვლა, მაგრამ ყველა მცდელობა დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ ინგლისელი რაინდები გადმოვიდნენ შეტევაზე და დაღლილ მტერს დაერივნენ. მეფე ფილიპი დაიჭრა და ბრძოლის ველიდან გაიქცა. ფრანგებმა დაახლოებით 10 000 კაცი დაკარგეს. ფილიპმა დახმარება შოტლანდიის მეფეს დევიდს სთხოვა და ეს უკანასკნელიც თავს დაესხა ჩრდ. ინგლისს, მაგრამ დამარცხდა და ტყვედაც კი ჩავარდა. რაც შეეხება მეფე ედუარდს, მან 1347 წელს ფრანგებს ქალაქი კალე წაართვა ჩრდ. საფრანგეთში, რომელიც შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ინგლისელთა პლაცდარმად იყო ქცეული საფრანგეთის წინააღმდეგ.
კახი გაგნიძე
ბიბლიოგრაფია:
1. Barber, Richard (2013). Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crecy and the Company of the Garter. London. Allen Lane.
2. Hewitt, H.J. (1966). The Organization of War under Edward III. Manchester: Manchester University Press.
3. Livingston, Michael and DeVries, Kelly, eds (2016). The Battle of Crecy: A Casebook. Liverpool University Press.
კრესის ბრძოლა
1066 წელს, მას შემდეგ, რაც ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო, ახალი რეალობა შეიქმნა დასავლეთ ევროპაში. უილიამი და მისი მემკვიდრეები ფორმალურად საფრანგეთის ვასალებად ითვლებოდნენ, მაგრამ ამავე დროს ძლიერი სამეფოს მონარქებიც იყვნენ. უილიამის შვილიშვილი მატილდა დაქორწინდა ანჟუს გრაფზე ჯეფრი პლანტაგენეტზე. ანჟუ და მისი მიმდებარე ტერიტორიები ინგლისის მეფეთა სამფლობელოებად იქცნენ და მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი საფრანგეთის ტერიტორიაზე. მათი შვილი მეფე ჰენრი II დაქორწინდა შუა საუკუნეების ეპოქის ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ქალზე ელეონორ აკვიტანიელზე და მზითვად მიიღო მისი უზარმაზარი საჰერცოგო. ამით, ნახევარი საფრანგეთი ინგლისის სამეფოს ხელში აღმოჩნდა. ეს კატასტროფა იყო საფრანგეთის მეფეებისთვის.
ინგლისის სამეფო მე–12 საუკუნის მიწურულს
ეს ყველაფერი შეიცვალა, როცა 1165 წელს საფრანგეთის მეფედ ეკურთხა ფილიპ II. ჰენრი II-ის სიკვდილის შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა სახელოვანი რიჩარდ I ლომგული. 1189 წელს ფილიპი და რიჩარდი გერმანიის საღვთო რომის იმპერატორთან ფრიდრიხ ბარბაროსასთან ერთად ჯვაროსნულ ომში წავიდნენ იერუსალიმის დასაპყრობად. თუმცა 1191 წელს ფილიპი უკან გამობრუნდა, რიჩარდის არყოფნით ისარგებლა და დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებას შეუდგა. 1194 წელს რიჩარდიც დაბრუნდა, მაგრამ 1199 წელს იგი ბრძოლაში მიღებული ჭრილობით გარდაიცვალა და ინგლისის მეფე გახდა მისი ძმა ჯონი, რომელიც უმიწაწყლოს სახელით შევიდა ისტორიაში. ფილიპმა თითქმის ყველა ფრანგული ტერიტორია წაართვა ჯონს. 1215 წელს ისიც დაემატა, რომ ჯონმა, საკუთარი ფეოდალების წნეხისა და ზეწოლის ქვეშ მყოფმა, იძულებით ხელი მოაწერა სახელოვან "მაგნა ქარტას", ანუ თავისუფლების დიდ ქარტიას, რომელიც ზღუდავდა სამეფო ხელისუფლებას. ეს ყველაფერი ფილიპმა იდეალურად გამოიყენა და მისი მეფობის დასარულს, 1223 წლისთვის ინგლისელები საფრანგეთში მხოლოდ აკვიტანიის საგრაფოს ნახევარს ფლობდნენ. ამ მიზეზების გამო ასწლიანი ომი გარდაუვალი გახდა. ასწლიანი ომის უშუალო მიზეზად იქცა საფრანგეთის ტახტის მემკვიდრეობის საკითხი. 1328 წელს ფილიპ IV ლამაზის უმცროსი შვილის შარლ IV-ის სივდლით კაპეტინგების დინასტია შეწყდა. ფრანგმა დიდკაცებმა უარყვეს ფილიპ IV-ის ასულის იზაბელას ვაჟის – ინგლისის მეფის ედუარდ III-ის პრეტენზია და გაამეფეს ფილიპ IV-ის ძმისწული ფილიპ VI ვალუა.
1337 წელს ედუარდმა საფრანგეთს ომი გამოუცხადა. 1340 წელს ინგლისელებმა ფრანგთა ფლოტი გაანადგურეს სლეისის ბრძოლაში. ახლა მათ უპრობლემოდ შეეძლოთ არმიების გადმოყვანა სრუტის გადმოღმა.
მეფე ედუარდ III
1346 წელს ინგლისელთა არმიამ ნორმანდია დაიკავა. ფილიპ ვალუა სასწრაფოდ ჩრდილოეთით გაეშურა ფრანგთა ჯარით, რომელიც რიცხობრივად აღემატებოდა ინგლისელებისას. მეტოქეები კრესისთან შეხვდნენ ერთმანეთს. ინგლისელთა მთავარსარდალი თვით მეფე ედუარდი იყო და დაახლოებით 15 000 მეომარი ჰყავდა, რომელშიც შედიოდა 2 500 რაინდი, 5 000 მშვილდოსანი, 3 000 მშვილდოსან–ცხენოსანი და 4 000 შუბოსანი ქვეითი.
მეფე ფილპს კი ჰყავდა 30 000 მეომარი, აქედან 12 000 მძიმედ აღჭურვილი მხედარი, 12 000 ქვეითი და 6 000 მეარბალეტე. ორივე მხარეს ცოტ–ცოტა ზარბაზანიც ჰქონდა. ზარბაზნები ევროპაში სწორედ ასწლიანი ომის დროს გამოჩნდნენ, თუმცა უმეტესი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ გაუმართავი იყო.
ინგლისელთა ზარბაზანი კრესის ბრძოლაში
ინგლისელებმა მაღლობზე დაიკავეს პოზიციები. მათი ლაშქარი სამ ჯგუფად დანაწილდა: თითოეულის ცენტრში ქვეითი რაინდები იდგნენ, უკან – შუბოსნები, ხოლო ფლანგებზე მშვილდოსნები იდგნენ. წინ სარები ჰქონდათ ჩარჭობილი, რათა მტრის კავალერიის იერიშები შეეკავებინათ.
ინგლისელი მშვილდოსნები
ფრანგებმა მტრის დანახვისთანავე გადაწყვიტეს შეტევაზე გადასვლა. ფრანგთა სამწუხაროდ, მოულოდნელად წვიმა წამოვიდა, რის გამოც არბალეტებს ეფექტურად ვეღარ იყენებდნენ. ინგლისელ მშვილდოსნებს ამის პრობლემა არ ჰქონდათ და ბევრი მეარბალეტე დახოცეს. ამის შემდეგ შეტევაზე გადავიდნენ ფრანგი რაინდები, მაგრამ ინგლისელთა ისრების სეტყვამ მათი იერიშიც შეაჩერა. ფრანგებმა დაახლოებით ცამეტჯერ სცადეს იერიშზე გადასვლა, მაგრამ ყველა მცდელობა დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ ინგლისელი რაინდები გადმოვიდნენ შეტევაზე და დაღლილ მტერს დაერივნენ. მეფე ფილიპი დაიჭრა და ბრძოლის ველიდან გაიქცა. ფრანგებმა დაახლოებით 10 000 კაცი დაკარგეს. ფილიპმა დახმარება შოტლანდიის მეფეს დევიდს სთხოვა და ეს უკანასკნელიც თავს დაესხა ჩრდ. ინგლისს, მაგრამ დამარცხდა და ტყვედაც კი ჩავარდა. რაც შეეხება მეფე ედუარდს, მან 1347 წელს ფრანგებს ქალაქი კალე წაართვა ჩრდ. საფრანგეთში, რომელიც შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ინგლისელთა პლაცდარმად იყო ქცეული საფრანგეთის წინააღმდეგ.
მეფე ედუარდი დახოცილებს ითვლის კრესის ბრძოლის ველზე
კახი გაგნიძე
ბიბლიოგრაფია:
1. Barber, Richard (2013). Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crecy and the Company of the Garter. London. Allen Lane.
2. Hewitt, H.J. (1966). The Organization of War under Edward III. Manchester: Manchester University Press.
3. Livingston, Michael and DeVries, Kelly, eds (2016). The Battle of Crecy: A Casebook. Liverpool University Press.
No comments:
Post a Comment