ჰუსიტური ომები (1419 – 1434 წწ.)

შუა საუკუნეების ევროპაში კათოლიკური ეკლესია დომინანტ ძალას წარმოადგენდა, თუმცა ხშირად იდგა გამოწვევების წინაშე.
მე–14 საუკუნის ბოლოსკენ კათოლიკური ევროპის განაპირა მხარეებში პაპის მოწინააღმდეგე ძალებმა დაიწყეს მომრავლება. ინგლისში, თეოლოგი და ფილოსოფოსი ჯონ უიკლიფი ანტი–პაპური მოძრაობის დიდი მოთავე იყო. იგი კიცხავდა კათოლიკური ეკლესიის ფუფუნებას და ასევე მოითხოვდა, რომ ბიბლია ადგილობრივ ენებზე ეთარგმნათ, რათა უბრალო ხალხი მას უკეთ გაცნობოდა. მის ედეებს ეზიარა ჩეხი რექტორი იან ჰუსი.

იან ჰუსი

1378 წელს სქიზმამ კათოლიკური ეკლესია ორად გახლიჩა. ახლა პაპები არჩეულ იყვნენ რომში და ავინიონშიც(საფრანგეთი). ეს კიდევ უფრო აკნინებდა კათოლიკური ეკლესიის პრესტიჟს, ხოლო იან ჰუსი მეტ მხარდამჭერს იძენდა. იმ დროს ჩეხეთი გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა და მისი მმართველი იყო ვენცელ IV. იგი ცდილობდა ამ სქიზმაში ნეიტრალიტეტი შეენარჩუნებინა, რადგან გერმანიის საღვთო რომის იმპერიის ტახტის ერთ–ერთი მაძიებელი იყო და არ სურდა ეკლესიასთან საქმის გართულება. ამან ჰუსის მდგომარეობა კიდევ უფრო განამტკიცა და მხარდამჭერები სულ უფრო ემატებოდა. ვენცელის ნახევარძმა სიგისმუნდი, რომელიც უნგრეთის მეფე იყო, ასევე ესწრაფვოდა იმპერიის ტახტის დაუფლებას. 1414 წელს კონსტანცის საეკლესიო კრებაზე მან იან ჰუსიც მიიწვია და ხელშეუხებლობის სიგელიც კი მისცა, მაგრამ ჰუსი ჩასვლისთანავე დააპატიმრეს და 1415 წელს სიკვდილით დასაჯეს.

იან ჰუსის კოცონზე დაწვის სცენა

მისმა გამძვინვარებულმა მიმდევრებმა, რომლებიც თავიანთ თავს ჰუსიტებს უწოდებდნენ, თავდასხმები დაიწყეს კათოლიკურ ეკლესიებზე მთელს ჩეხეთში. 1419 წელს მთელს რეგიონს აჯანყების ცეცხლი მოედო. ზოგი წყარო იუწყება, რომ ამის გამგონე ვენცელი შოკისგან მოკვდა. მისი ადგილი სიგისმუნდმა დაიკავა და სასწრაფოდ არმია გაგზავნა აჯანყების ჩასაქრობად. ე.წ. "ზომიერი" ჰუსიტების, უტრაკვისტების ფრთა, რომელიც ძირითადად დიდგვაროვნებისგან შედგებოდა, მოლაპარაკების ხასიათზე დადგა, ხოლო უფრო რადიკალ–ტაბორიტების ფრთა, რომელიც ძირითადად გლეხებისგან შედგებოდა, ბრძოლას აგრძელებდა იან ჟიჟკას მეთაურობით. 1420 წელს ჰუსიტებმა მრავალი ჩეხური ქალაქი ჩაიგდეს ხელში და კათოლიკეთა ლაშქარიც დაამარცხეს. მომდევნო წელს პაპმა ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა ჰუსიტების წინააღმდეგ. ჯვაროსნულ არმიას თვით სიგისმუნდი მოუძღოდა, რომელმაც პრაღას სამი მხრიდან შემოარტყა ალყა. ორი არმია ერთმანეთს შეხვდა პრაღის აღმოსავლეთით ვიტკოვის გორასთან. ჰუსიტებს კვლავ იან ჟიჟკა ედგა სათავეში. მას მხოლოდ რამდენიმე ასეული მეომარი ჰყავდა დაახლოებით 10 000–მდე მტრის წინააღმდეგ. მას კარგად ესმოდა ვიტკოვის გორის მნიშვნელობა, რადგანაც მის გარეშე სიგისმუნდი ქალაქის სრულ ალყაში მოქცევას ვერ მოახერხებდა. ჟიჟკამ დაიკავა გორა და მომხვდურ მტერს საკმაოდ დიდი ზარალი მიაყენა თოფებით, არბალეტებითა და მსუბუქი არტილერიით. ერთ–ერთ ასეთ შეტაკებაში ჯვაროსნებმა კინაღამ დაიკავეს გორა, მაგრამ ჟიჟკა პირადად ჩაერთო ბრძოლაში და უკუაქცია მტერი. ამასობაში, ქალაქიდან ჟიჟკას დამხმარე ძალები მოეშველნენ და მრავალი მტერი გაწყვიტეს. შერცხვენილმა სიგისმუნდმა პრაღას ალყა მოხსნა და უკან დაიხია.

იან ჟიჟკა პრაღას გადაჰყურებს ვიტკოვის ბრძოლის შემდეგ

ახლა სიგისმუნდი ქალაქ კუტნა ჰორას აღებას აპირებდა. ჟიჟკამ, რომელიც ჭრილობისგან დაბრმავდა, 15 000–იანი ჯარი დაადევნა 50 000–მდე ჯვაროსანს. ჯარის ნაწილი ქალაქში შეიყვანა მის დასაცავად. ტაბორიტი ჰუსიტები მედგრად იგერიებდნენ ჯვაროსანთა იერიშებს, მაგრამ საკმარისი ძალები არ გაჩნდათ კოტრიერიშისთვის. მოულოდნელად, სიგისმუნდის ერთგული მოქალაქეები ჰუსიტ გარნიზონს დაერივნენ და ჯვაროსნები ქალაქში შეიყვანეს. ალყაში მოქცეულმა ჟიჟკამ ზარბაზნები ურმებზე დაალაგა, რომლებსაც ბარიკადებად იყენებდნენ. შემდეგ ყველა დაამწკრივა, მტრის რაზმებისკენ გააქანა და ზარბაზნების სროლა–სროლით ალყა გაარღვია. წყაროების თანახმად, სიგისმუნდმა 10 000–მდე კაცი დაკარგა, ხოლო ტაბორიტებმა – 2 000.

იან ჟიჟკას ქანდაკება ვიტკოვის გორაზე

ჰუსიტებმა ჩეხეთის გვირგვინი პოლონეთის მეფეს იოგაილას შესთავაზეს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი თქვა, თუმცა მისმა ნათესავმა, ლიტვის დიდმა მთავარმა ვიტაუტასმა თანხმობა განაცხადა. თვითონ არ დაუკავებია ტახტი, მაგრამ თავისი ბიძაშვილი სიგისმუნდ კორიბუტი გამოგზავნა რამდენიმე ათასი მეომრით.

1424 წელს ჟიჟკა გარდაიცვალა და ტაბორიტების ლიდერი გახდა პროკოპ დიდი, რომელმაც არაერთხელ დაამარცხა ჯვაროსნები. მის დროს ტაბორიტები იმდენად გაძლიერდნენ, რომ რამდენჯერმე გერმანია და უნგრეთიც კი დალაშქრეს. 1431–1435 წლებში ჰუსიტები პოლონეთსაც კი დაეხმარნენ პოლონურ–ტევტონურ ომში. ჰუსიტები კათოლიკური ეკლესიისა და საღვთო რომის იმპერიის უდიდეს პრობლემად იქცნენ. 1433 წელს ჰუსიტები ბაზელის საეკლესიო კრებაზე მიიწვიეს, სადაც ეკლესია და უტრაკვისტები შერიგდნენ. ტაბორიტებმა გააპროტესტეს ეს ზავი და უტრაკვისტებთან ომი გარდაუვალი გახდა.

1434 წელს ტაბორიტები და უტრაკვისტები ერთმანეთს საბრძოლველად შეხვდნენ ლიპანის გორასთან. გარეშე მტერი ზეიმობდა, რადგანაც ციხე შიგნიდან გატეხეს. თითქმის მთელი ჩეხეთის დიდგვაროვანი უტრაკვისტების მხარეს იბრძოდა, რომლებსაც დივიშ ბორშეკი მეთაურობდა. მათ რიგებში იდგა 13 000 ქვეითი და 2 000 მხედარი. ტაბორიტებს კვლავ პროკოპ დიდი მეთაურობდა, რომლებსაც 10 000 ქვეითი და 700 მხედარი ჰყავდათ. ბრძოლა ძალიან სასტიკი იყო, რომელიც ტაბორიტების სრული მარცხით დასრულდა. პროკოპ დიდი ბრძოლის ველზე დაეცა, ხოლო ტაბორიტების ლაშქარი გაწყდა.

ლიპანის ბრძოლა

ამ სასტიკი მარცხის შემდეგ ტაბორიტები რამდენიმე წელი კიდევ აგრძელებდნენ ბრძოლას, მაგრამ უკვე განწირულები იყვნენ და საბოლოოდ განადგურდნენ. 1436 წელს უნგრეთის მეფე სიგისმუნდი ჩეხეთის მეფე გახდა. ტაბორიტების მარცხმა რეფორმაცია ერთი საუკუნით გადადო, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო იმ დიდი რელიგიური ომებისა, რომელიც ელოდა ევროპას მომავალში.


კახი გაგნიძე


ბიბლიოგრაფია:

1.Howard Kaminsky (2004-04-08). A History of the Hussite Revolution.
2. Stephen Turnbull (2005-05-25). The Hussite wars 1419-36. Osprey Publishing.
3. Bachmann. Geschichte Böhmens.

კრესის ბრძოლა (1346 წ.): ასწლიანი ომი

ასწლიანი ომი ინგლისსა და საფრანგეთს შორის, რომელიც 1337 წლიდან 1453 წლამდე გაგრძელდა, ერთ–ერთი ყველაზე სისხლიანი ომი იყო ისტორიაში. ამ კონფლიქტმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა დღევანდელი დასავლეთ ევროპის პოლიტიკური რუკის ჩამოყალიბებაში. ამ ომის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი ბრძოლა იყო კრესისთან, რომელიც ჩრდ. საფრანგეთში მდებარეობს.

კრესის ბრძოლა

1066 წელს, მას შემდეგ, რაც ნორმანდიის ჰერცოგმა უილიამ დამპყრობელმა ინგლისი დაიპყრო, ახალი რეალობა შეიქმნა დასავლეთ ევროპაში. უილიამი და მისი მემკვიდრეები ფორმალურად საფრანგეთის ვასალებად ითვლებოდნენ, მაგრამ ამავე დროს ძლიერი სამეფოს მონარქებიც იყვნენ. უილიამის შვილიშვილი მატილდა დაქორწინდა ანჟუს გრაფზე ჯეფრი პლანტაგენეტზე. ანჟუ და მისი მიმდებარე ტერიტორიები ინგლისის მეფეთა სამფლობელოებად იქცნენ და მტკიცედ მოიკიდეს ფეხი საფრანგეთის ტერიტორიაზე. მათი შვილი მეფე ჰენრი II დაქორწინდა შუა საუკუნეების ეპოქის ერთ–ერთ ყველაზე გავლენიან ქალზე ელეონორ აკვიტანიელზე და მზითვად მიიღო მისი უზარმაზარი საჰერცოგო. ამით, ნახევარი საფრანგეთი ინგლისის სამეფოს ხელში აღმოჩნდა. ეს კატასტროფა იყო საფრანგეთის მეფეებისთვის.

ინგლისის სამეფო მე–12 საუკუნის მიწურულს

ეს ყველაფერი შეიცვალა, როცა 1165 წელს საფრანგეთის მეფედ ეკურთხა ფილიპ II. ჰენრი II-ის სიკვდილის შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა სახელოვანი რიჩარდ I ლომგული. 1189 წელს ფილიპი და რიჩარდი გერმანიის საღვთო რომის იმპერატორთან ფრიდრიხ ბარბაროსასთან ერთად ჯვაროსნულ ომში წავიდნენ იერუსალიმის დასაპყრობად. თუმცა 1191 წელს ფილიპი უკან გამობრუნდა, რიჩარდის არყოფნით ისარგებლა და დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნებას შეუდგა. 1194 წელს რიჩარდიც დაბრუნდა, მაგრამ 1199 წელს იგი ბრძოლაში მიღებული ჭრილობით გარდაიცვალა და ინგლისის მეფე გახდა მისი ძმა ჯონი, რომელიც უმიწაწყლოს სახელით შევიდა ისტორიაში. ფილიპმა თითქმის ყველა ფრანგული ტერიტორია წაართვა ჯონს. 1215 წელს ისიც დაემატა, რომ ჯონმა, საკუთარი ფეოდალების წნეხისა და ზეწოლის ქვეშ მყოფმა, იძულებით ხელი მოაწერა სახელოვან "მაგნა ქარტას", ანუ თავისუფლების დიდ ქარტიას, რომელიც ზღუდავდა სამეფო ხელისუფლებას. ეს ყველაფერი ფილიპმა იდეალურად გამოიყენა და მისი მეფობის დასარულს, 1223 წლისთვის ინგლისელები საფრანგეთში მხოლოდ აკვიტანიის საგრაფოს ნახევარს ფლობდნენ. ამ მიზეზების გამო ასწლიანი ომი გარდაუვალი გახდა. ასწლიანი ომის უშუალო მიზეზად იქცა საფრანგეთის ტახტის მემკვიდრეობის საკითხი. 1328 წელს ფილიპ IV ლამაზის უმცროსი შვილის შარლ IV-ის სივდლით კაპეტინგების დინასტია შეწყდა. ფრანგმა დიდკაცებმა უარყვეს ფილიპ IV-ის ასულის იზაბელას ვაჟის – ინგლისის მეფის ედუარდ III-ის პრეტენზია და გაამეფეს ფილიპ IV-ის ძმისწული ფილიპ VI ვალუა.

1337 წელს ედუარდმა საფრანგეთს ომი გამოუცხადა. 1340 წელს ინგლისელებმა ფრანგთა ფლოტი გაანადგურეს სლეისის ბრძოლაში. ახლა მათ უპრობლემოდ შეეძლოთ არმიების გადმოყვანა სრუტის გადმოღმა.

მეფე ედუარდ III

1346 წელს ინგლისელთა არმიამ ნორმანდია დაიკავა. ფილიპ ვალუა სასწრაფოდ ჩრდილოეთით გაეშურა ფრანგთა ჯარით, რომელიც რიცხობრივად აღემატებოდა ინგლისელებისას. მეტოქეები კრესისთან შეხვდნენ ერთმანეთს. ინგლისელთა მთავარსარდალი თვით მეფე ედუარდი იყო და დაახლოებით 15 000 მეომარი ჰყავდა, რომელშიც შედიოდა 2 500 რაინდი, 5 000 მშვილდოსანი, 3 000 მშვილდოსან–ცხენოსანი და 4 000 შუბოსანი ქვეითი.
მეფე ფილპს კი ჰყავდა 30 000 მეომარი, აქედან 12 000 მძიმედ აღჭურვილი მხედარი, 12 000 ქვეითი და 6 000 მეარბალეტე. ორივე მხარეს ცოტ–ცოტა ზარბაზანიც ჰქონდა. ზარბაზნები ევროპაში სწორედ ასწლიანი ომის დროს გამოჩნდნენ, თუმცა უმეტესი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ გაუმართავი იყო.

ინგლისელთა ზარბაზანი კრესის ბრძოლაში

ინგლისელებმა მაღლობზე დაიკავეს პოზიციები. მათი ლაშქარი სამ ჯგუფად დანაწილდა: თითოეულის ცენტრში ქვეითი რაინდები იდგნენ, უკან – შუბოსნები, ხოლო ფლანგებზე მშვილდოსნები იდგნენ. წინ სარები ჰქონდათ ჩარჭობილი, რათა მტრის კავალერიის იერიშები შეეკავებინათ.

ინგლისელი მშვილდოსნები

ფრანგებმა მტრის დანახვისთანავე გადაწყვიტეს შეტევაზე გადასვლა. ფრანგთა სამწუხაროდ, მოულოდნელად წვიმა წამოვიდა, რის გამოც არბალეტებს ეფექტურად ვეღარ იყენებდნენ. ინგლისელ მშვილდოსნებს ამის პრობლემა არ ჰქონდათ და ბევრი მეარბალეტე დახოცეს. ამის შემდეგ შეტევაზე გადავიდნენ ფრანგი რაინდები, მაგრამ ინგლისელთა ისრების სეტყვამ მათი იერიშიც შეაჩერა. ფრანგებმა დაახლოებით ცამეტჯერ სცადეს იერიშზე გადასვლა, მაგრამ ყველა მცდელობა დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ ინგლისელი რაინდები გადმოვიდნენ შეტევაზე და დაღლილ მტერს დაერივნენ. მეფე ფილიპი დაიჭრა და ბრძოლის ველიდან გაიქცა. ფრანგებმა დაახლოებით 10 000 კაცი დაკარგეს. ფილიპმა დახმარება შოტლანდიის მეფეს დევიდს სთხოვა და ეს უკანასკნელიც თავს დაესხა ჩრდ. ინგლისს, მაგრამ დამარცხდა და ტყვედაც კი ჩავარდა. რაც შეეხება მეფე ედუარდს, მან 1347 წელს ფრანგებს ქალაქი კალე წაართვა ჩრდ. საფრანგეთში, რომელიც შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ინგლისელთა პლაცდარმად იყო ქცეული საფრანგეთის წინააღმდეგ.

მეფე ედუარდი დახოცილებს ითვლის კრესის ბრძოლის ველზე

კახი გაგნიძე


ბიბლიოგრაფია:

1. Barber, Richard (2013). Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crecy and the Company of the Garter. London. Allen Lane.
2. Hewitt, H.J. (1966). The Organization of War under Edward III. Manchester: Manchester University Press.
3. Livingston, Michael and DeVries, Kelly, eds (2016). The Battle of Crecy: A Casebook. Liverpool University Press.