ძველი რომის ომებმა, რომლებიც ძვ. წ. III საუკუნეში მოხდა ეპიროსის, კართაგენის, მაკედონიისა და სელევკიდების იმპერიის წინააღმდეგ, ძალიან მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს რომის იმპერიის ფორმირებაში. თუმცა, სანამ ეს მოხდებოდა, მანამდე რომის რესპუბლიკამ მრავალწლიანი ომი გადაიხადა სამნიტების წინააღმდეგ, რომლებიც ცენტრალური იტალიის სამხრეთ ნაწილში ბინადრობდნენ და ძლიერი გაერთიანება შექმნეს.
ძვ. წ. IV საუკუნეში იტალია ჯერ კიდევ დანაწევრებული იყო ლათინთა, ეტრუსკთა, ბერძნებსა და სხვა ტომებს შორის. ამათგან ერთ-ერთ უძლიერეს ჯგუფს წარმოადგენდა სამნიტთა ლიგა. ძვ. წ. 354 წელს რომაელებმა და სამნიტებმა კავშირი შეკრეს საერთო მტრის, ვოლსკების წინააღმდეგ, მაგრამ ურთიერთობა მალევე დაიძაბა და ათი წლის შემდეგ სამნიტები თავს დაესხნენ სიდიცინელებს, რომლებმაც დაცვა კამპანიელებს სთხოვეს. ამ უკანასკნელებმა კი დახმარება რომს სთხოვეს. დახმარების სანაცვლოდ კი მორჩილება აღუთქვეს. რომაელებს მოეწონათ ეს წინადადება, ვინაიდან კამპანიის მიწები ძალიან მოსავლიანი იყო. თავიდან რომის სენატმა სამნიტებს ელჩები გაუგზავნა ომის შეწყვეტის თხოვნით, ხოლო უარის მიღების შემდეგ რომმა სამნიტებს ომი გამოუცხადა. რამდენიმე ბრძოლაში რომაელებმა გაიმარჯვეს, მაგრამ მათმა ლათინმა მოკავშირეებმა აჯანყება დაიწყეს. ამიტომ ძვ. წ. 341 წელს რომსა და სამნიტებს შორის ზავი დაიდო. ასე დასრულდა პირველი და ყველაზე მოკლე სამნიტური ომი.
რომმა აჯანყება წარმატებით ჩაახშო და მალევე მათ რომის მოქალაქეობაც მიანიჭა, რამაც მათი მოსახლეობის რომანიზაციას შეუწყო ხელი. რომის გაძლიერებამ კვლავ დაძაბა ურთიერთობა სამნიტებთან, თანაც წინა ომში დამარცხების გამო ომი სწყუროდათ სამნიტებს. ძვ. წ. 326 წელს ქალაქ ნეაპოლისის პრო–რომაულმა ფრაქციამ სამნიტური გარნიზონი გააძევა და ქალაქი რომს ჩააბარა. რომაელებმა აქტიური შეტევები დაიწყეს სამნიტურ ტერიტორიებზე და რამდენიმე გამარჯვება მოიპოვეს, თუმცა ძვ. წ. 321 წელს კავდიუმის ტყესთან დაბანაკებული სამნიტები რომაელებს ჩაუსაფრდნენ და ალყაში მოაქციეს. ეს უკანასკნელები იძულებულები გახდნენ დაეკმაყოფილებინათ სამნიტების ნებისმიერი მოთხოვნა გასათავისუფლებლად. სამნიტებმა შეიარაღებული და შიშველი რომაელი ჯარისკაცები უღელქვეშ გაატარეს, რაც მეომრისთვის დიდი დამცირება იყო. რომმა ეს სირცხვილი არ დაითმინა და მოგვიანებით მწარე მარცხი აგემა სამნიტებს.
ძვ. წ. 314 წელს რომაელებმა სამნიტებს ქალაქი სორა წაართვეს. ამის შემდეგ კიდევ სამი ქალაქი აიღეს. რომმა დაპყრობილ ტერიტორიებზე აქტიურად დაიწყო კოლონიების დაარსება. სამნიტებთან ომი პრაქტიკულად დასრულებული იყო, როდესაც რომს უძველესმა მტრებმა ეტრუსკებმა გამოუცხადეს ომი. რომის საბედნიეროდ, ეტრუსკებს აღარ ჰქონდათ პირვანდელი ძალა და რომაელებმა ისინი მალევე დაამარცხეს. ძვ. წ. 304 წელს სამნიტებმა რომაელებს ზავი სთხოვეს და ისინიც დათანხმდნენ. ამით დასრულდა ოცდაორწლიანი სისხლისმღვრელი მეორე სამნიტური ომი, რომლის შედეგადაც რომის ტერიტორიების სიდიდე თითქმის გასამმაგდა.
რომაელები მშვიდად არ მსხდარან. ძვ. წ. 302 – 298 წლებში მათ ომი გააჩაღეს მეზობელ ეტრურიასთან და უმბრიასთან. სამნიტებმა ისარგებლეს და სამხრეთით მდებარე ლუკანიაში შეიჭრნენ. ლუკანელებმა დახმარება რომს სთხოვეს. რომაელებისთვის ეს ხელსაყრელი მომენტი აღმოჩნდა "სამართლიანი" ომისთვის. დაიწყო მესამე სამნიტური ომი. რომაელები სამნიუმში დათარეშობდნენ და სოფლებს არბევდნენ. საქმე იქამდე მივიდა, რომ სამნიტთა ჯარები ეტრურიაში გადავიდნენ, რათა ეტრუსკებთან ერთად გაეგრძელებინათ ომი. მათ ასევე უმბრებიც და გალებიც შეუერთდნენ. რომაული ლეგიონები სასწრაფოდ ეტრურიაში გაემართნენ და მცირე შეტაკებაში დაამარცხეს ეტრუსკები და სამნიტები.
მიუხედავად ამ დამარცხებისა, რომის მტრები მაინც სერიოზულ ძალას წარმოადგენდნენ. ძვ. წ. 295 წელს მოწინააღმდეგეები ერთმანეთს სენტინუმთან შეხვდნენ. რომაელებს ორი კონსული, ფაბიუსი და დეციუსი სარდლობდა. მტრებმა გადაწყვიტეს ერთად არ დაბანაკებულიყვნენ. სამნიტები გალებს შეუერთდნენ, ეტრუსკები კი უმბრებს. სამნიტები და გალები უნდა შებრძოლებოდნენ რომაულ არმიას, ხოლო ეტრუსკები და უმბრები რომაულ ბანაკს უნდა დასხმოდნენ თავს. ეს გეგმა მოღალატეებმა რომაელებს ამცნეს. ამ უკანასკნელთა ნაწილი ეტრუსკთა მიწების სათარეშოდ წავიდნენ, რათა ბრძოლიდან გაეთიშათ ეტრუსკები. ეს დიდი დანაკლისი იყო მოკავშირეებისთვის. ფაბიუსმა კარგად იცოდა, რომ სამნიტები ბრძოლის დასაწყისში გულადები იყვნენ, შემდეგ კი მალევე იღლებოდნენ. გალები კი საერთოდ ვერ იტანდნენ სიცხეს და საღამოსკენ უკვე დასუსტებულები იქნებოდნენ. ამიტომაც იგი თავის ჯარებს არ ღლიდა და მხოლოდ იგერიებდა მტრის შემოტევებს.
დეციუსი კი ახალგაზრდა და მამაცი მეომარი იყო. იგი თავისი ჯარებით შეტევაზე გადავიდა და გალებს მიაწყდა. მისი მხედრები გალებმა ხმაურით დააფრთხეს გააქციეს. ეს არეულობა ქვეითებსაც გადაედოთ და გაქცევა დაიწყეს. დეციუსმა თავისი სიცოცხლის ფასად გადაარჩინა ბრძოლა. ამასობაში ფაბიუსიც გადავიდა შეტევაზე და მტერიც საბოლოოდ გატყდა. ფაბიუსი დაედევნა და გაქცეული მტერი დაამარცხა. უამრავი სამნიტი და გალი მეომარი დაიღუპა. დიდი ნაწილიც ტყვედ ჩავარდა. დეციუსი მთელმა ჯარმა დიდი წუხილით დაიტირა. ფაბიუსმა იგი დიდი პატივით დაკრძალა.
ამ ბრწყინვალე გამარჯვების შემდეგ კიდევ არაერთი ბრძოლა მოხდა, მაგრამ ომის ბედი უკვე გადაწყვეტილი იყო. ძვ. წ. 290 წელს სამნიტები საბოლოოდ დამარცხდნენ და მთელი სამნიუმი რომის პროვინციად იქცა. ამ ომის შემდეგ რომაელებმა მალე მთელი იტალია დაიმორჩილეს, რაც მხოლოდ და მხოლოდ მათი დიდი დაპყრობითი ომების დასაწყისი იყო.
ბიბლიოგრაფია:
1. Ross Cowan, Roman Conquests: Italy.
2. Salmon, ET (1967), Samnium and the Samnites.
3. Forsythe, Gary (2005), A Critical History of Early Rome.
