როგორ მოიპარეს ბიზანტიელებმა ჩინელებისგან აბრეშუმის წარმოების საიდუმლო

სახელოვანი აბრეშუმის გზა უმნიშვნელოვანესი სავაჭრო გზა იყო დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების ეპოქამდე. ამ გზის საშუალებით უამრავი საქონელი გადაჰქონდათ ქარავნებს, მაგრამ ამათგან ყველაზე ძვირფასი იყო აბრეშუმი. 

აბრეშუმის გზა

ჩინელებმა აბრეშუმის დამზადების საიდუმლო დაახლოებით ძვ. წ. 4000–იან წლებში შეისწავლეს. ძალიან მალე ეს ქსოვილი ფუფუნების საგნად იქცა. იმპერატორები მისი წარმოების საიდუმლოს მკაცრად იცავდნენ, რათა მონოპოლია შეენარჩუნებინათ. ძვ. წ. II ათასწლეულში აბრეშუმი ნელ–ნელა ცენტრალურ აზიაშიც გამოჩნდა. ძვ. წ. I ათასწლეულში კი აბრეშუმი ირანში, ეგვიპტესა და ევროპაშიც შემოვიდა. სკვითები და განსაკუთრებით აქემენიდური სპარსეთის იმპერია დიდ მოგებას ნახულობდნენ, როგორც აბრეშუმის გზის შუამავლები ევროპასა და ჩინეთს შორის. ალექსანდრე მაკედონელი პირველი იყო, რომელმაც ბერძნული სამყარო პირდაპირ დაუკავშირა აბრეშუმის გზას, როდესაც ქალაქი ალექსანდრია ესქატე დააარსა ცენტრალურ აზიაში. რომაელები აბრეშუმის მოსაპოვებლად ინდოეთს დაუკავშირდნენ ეგვიპტის საშუალებით. ეს ძვირფასი ქსოვილი დიდად მოთხოვნადი გახდა რომში, თუმცა ეს იმას ნიშნავდა, რომ ოქრო გაედინებოდა რომიდან და საბოლოოდ ოქროს ნაკლებობა საბედისწერო აღმოჩნდა რომის იმპერიისთვის, რამაც მისი დაცემა გამოიწვია 476 წელს. გერმანელ ბარბაროსებსაც მოსწონდათ აბრეშუმი, ასე, რომ ახლა ბიზანტიის იმპერია გახდა შუამავალი, რომელიც ჩინეთიდან შემოსულ აბრეშუმს ყიდდა. 

აბრეშუმის ქსოვილი

ამ დროისთვის აბრეშუმის გზა არ იყო კარგად დაცული. 420 – 589 წლებში ჩინეთში პოლიტიკური კრიზისი იყო. ქარავნებს ჩინეთიდან კონსტანტინოპოლამდე მისასვლელად დაახლოებით 7 თვე სჭირდებოდათ. ამავე დროს ბიზანტიისა და სასანიანთა სპარსეთის იმპერიებს თითქმის გამუდმებული ომები ჰქონდათ ერთმანეთთან, რის გამოს ვაჭრობას ხელი ეშლებოდა. ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინიანე I-მა ამ სიტუაციის შეცვლა სცადა. მან ალტერნატიული გზები სცადა ჩინეთთან დასაკავშირებლად ლაზიკისა და ევრაზიული სტეპების გავლით, მაგრამ ეს გზა ძალიან გრძელი იყო და ხშირად ქარავნები უკიდეგანო სტეპებში იკარგებოდნენ. ამ პერიოდში იუსტინიანემ დაიპყრო იტალია და ჩრდილოეთ აფრიკა, რაც დიდი პოლიტიკური გამარჯვება იყო, მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკაზე ცუდად იმოქმედა. 

დაახლოებით 550–იან წლებში, ისტორიკოს პროკოპიოსის თანახმად, იუსტიანიანეს ორი ნესტორიელი ბერი ეწვია, რომლებმაც ცენტრალურ აზიაში, ჩინეთსა და სპარსეთში იმოგზაურეს და ინდოეთიდან კონსტანტინოპოლში ჩამოვიდნენ. მათ იუსტინიანეს აღუთქვეს, რომ აბრეშუმის პრობლემას გადაჭრიდნენ. გახარებული იმპერატორი დათანხმდა და ბერების თავგადასავალიც დაიწყო. მათი მოგზაურობა ორ წელს გაგრძელდა. 

აბრეშუმის ჭიები

როგორც ზემოთ ითქვა, ამ დროს ჩინეთში არ იყო სტაბილური პოლიტიკური მდგომარეობა. ბერებს უფლება მისცეს აბრეშუმის დამზადების პროცესს დასწრებოდნენ და ესწავლათ კიდეც. აბრეშუმის ჭიები ძალიან სათუთი არსებები არიან, ამიტომაც ჩინელები არ ელოდნენ, რომ ბერები მათ მოიპარავდნენ. ამ უკანასკნელებს გეგმა ჰქონდათ: მათ აბრეშუმის ჭიების კვერცხები თუ ლარვები თავიანთ ყავარჯნებში დამალეს და ადგილობრივებს სთხოვეს მათთვის ბლომად თუთა მიეცათ, რომელსაც აბრეშუმის ჭიები ჭამდნენ. კონსტანტინოპოლში დაბრუნების შემდეგ იუსტინიანემ და შემდგომ მისმა მემკვიდრემ იუსტინე II-მ აბრეშუმის ინდუსტრიული ცენტრები შექმნეს სხვადასხვა ქალაქებში და ამით აბრეშუმის მუდმივი წყარო გაიჩინეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩინური აბრეშუმი მაინც უკეთესი ხარისხის იყო, ჩინელთა და სასანიანთა აბრეშუმის მონოპოლია წარსულს ჩაბარდა. აბრეშუმით ვაჭრობა კი ბიზანტიის იმპერიის ეკონომიკის მამოძრავებელი ძალა გახდა. 

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Feltham, Heleanor B. (2009) Justinian and the International Silk Trade.

2. Schoeser, Mary. (2007) Silk. Yale University Press.

 ძველი ბერძნული სამეფო ინდოეთში

როგორც ყოველთვის, ყველა ელინისტური ისტორია იწყება ალექსანდრე მაკედონელით. ძვ. წ. 325 წელს ახლო აღმოსავლეთისა და ცენტრალური აზიის დაპყრობის შედეგად, მან ინდოეთს მიაღწია. ალექსანდრემ იქ ოთხი სატრაპია შექმნა და მათში სამი ახალი ქალაქი დააარსა: ალექსანდრია ინდუსზე, ალექსანდრია კაცკასიონზე (ჰინდუ კუში) და ალექსანდრია ესქატე ("ყველაზე შორეული ალექსანდრია"). აქ მან სულ ბერძნები ჩაასახლა. 

ალექსანდრეს სიკვდილისა და მისი იმპერიის დაშლის შემდეგ ეს სატრაპიები მისი სარდლის სელევკოსის ხელში გადავიდნენ, რომელმაც სელევკიდების იმპერია შექმნა. თუმცა ეს ტერიტორიები მას დიდხანს არ შეუნარჩუნებია, რადგანაც ინდოეთში მაურიების იმპერია გაძლიერდა, რომლის მეფეც იყო ჩანდრაგუფთა. მან უპრობლემოდ დაიპყრო მაკედონური სატრაპიები. ძვ. წ. 305–303 წლების ომის შემდეგ ზავი დაიდო, რომლის თანახმად ჩანდრაგუფთამ სელევკოსს 500 საბრძოლო სპილო აჩუქა, სანაცვლოდ დაპყრობილი ტერიტორიები თვითონ დაინარჩუნა და სელევკოსის ქალიშვილზეც დაქორწინდა. იგი მთელი ინდოეთის ბატონ–პატრონი გახდა იმ ბერძნების ჩათვლით, რომლებიც ალექსანდრე მაკედონელის დროს ინდურ ტერიტორიებზე დასახლდნენ. 

მაურიების იმპერია ძლიერების ზენიტში

ძვ. წ. 268 წელს ინდოეთის ტახტზე ავიდა აშოკა დიდი. ძვ. წ. 260 წელს იგი ბუდისტი გახდა და ცენტრალურ აზიაში ბუდისტი მისიონერები გააგზავნა, რომლებმაც, სავარაუდოდ, იქაური ბერძნებიც მოაქციეს თავიანთ რჯულზე. ამასობაში ჩრდილოეთით, ძვ. წ. 250 წლისთვის ბაქტრიის პროვინციის ბერძნული მოსახლეობა სელევკიდების იმპერიას გამოეყო და დამოუკიდებელი სამეფო შექმნა. ოცი წლის შემდეგ აშოკა დიდი გარდაიცვალა და მაურიების იმპერიამ ნელ–ნელა დასუსტება დაიწყო. ძვ. წ. 190 წელს ბაქტრიის მეფემ დემეტრიოს II-მ ის ინდური სატრაპიები დაიპყრო, რომლებიც საუკუნის წინ ალექსანდრე მაკედონელნა შექმნა. თუმცა, მოულოდნელად, ბაქტრიაში მისმა ერთ–ერთმა ქვეშევრდომმა ევკრატიდესმა სახელმწიფო გადატრიალება მოაწყო და თვითონ დაიდგა თავზე სამეფო გვირგვინი. ამის გამო ბაქტრიის სამეფო ორად გაიხლიჩა. დემეტრიოსს ის პროვინციები დარჩა, რომლებიც ინდოეთში დაიპყრო. ძვ. წ. 180 წლიდან იწყება ინდურ–ბერძნული სამეფოს ისტორია. 

ბაქტრია და ინდო–ბერძნული სამეფო ძვ. წ. 180 წლისთვის

ძვ. წ. 155 წელს ინდო–ბერძნების მეფე გახდა მენანდერ I. მისი ოცდახუთწლიანი მეფობა ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა ინდო–ბერძენ მეფეებს შორის. 

მენანდერი დაიბადა სოფელ კალასში. მისი სამეფოს დედაქალაქი იყო საგალა, რომელიც ბერძნული და ინდური კულტურის ჰიბრიდი იყო. მენანდერი განათლებული კაცი იყო. იგი კარგად იცნობდა ინდოეთის ისტორიას, კულტურასა და საბრძოლო ხელოვნებას. მან საგრძნობლად გააფართოვა თავისი სამეფოს ტერიტორიები და ცენტრალურ ინდოეთსაც მიაღწია, მაგრამ მისი წინსვლა მეფე პუშიამიტრამ შეაჩერა, რომელიც სამხრეთ ინდოეთს მართავდა. ეს უკანასკნელი ბუდისტებს სასტიკად სდევნიდა, ალბათ იმის გამო, რომ მენანდერი მფარველობდა მათ. ბუდისტური ხელოვნება, ლიტერატურა და ტრადიციები ყვაოდნენ ინდო–ბერძნებში. გადმოცემის თანახმად, მენანდერი ერთ–ერთი ლაშქრობის დროს ავადმყოფობით გარდაიცვალა.

მენანდერ I

 მისი სიკვდილის შემდეგ ინდო–ბერძნების სამეფომ დასუსტება დაიწყო და პატარ–პატარა სამეფოებად დაიშალა, რომლებიც ერთმანეთს ებრძოდნენ. 

ახ. წ. 10 წელს უკანასკნელი ინდო–ბერძნული სამეფო დაეცა, მაგრამ ბერძნები ეგრევე არ გამქრალან რეგიონიდან. 30 წელს ყოფილი ინდო–ბერძნული სამეფოს ტერიტორიები ქუშანის იმპერიამ დაიპყრო. მათ საკმაოდ ბევრი რამ გადაიღეს ბერძნებისგან. მაგ. ბერძნული დამწერლობა, რომელიც ქუშანების ოფიციალური ადმინისტრაციული ენა იყო 127 წლამდე. 

კახი გაგნიძე

ბიბლიოგრაფია:

1. Narain. A.K (1957). The Indo-Greeks. Oxford: Clarendon Press.

2. Mairs. R (2014). Project Muse. The Hellenistic Far East. University of California Press.

3. Tarn. W.W. (1938). The Greeks in Bactria and India. Cambridge University Press.