III საუკუნის რომის იმპერიაში სასტიკი კრიზისი მძვინვარებდა: ეპიდემიები, სამოქალაქო ომები, ეკონომიკური პრობლემები და გამუდმებული ომები გერმანულ ტომებთან და სასანიანთა სპარსეთთან. იმპერია დაღუპვის პირას იყო.
284 წელს ჯარისკაცებმა იმპერატორად დიოკლეტიანე აირჩიეს. ერთი წლის შემდეგ მან დაამარცხა თავისი მეტოქე კარინუსი და მთელ იმპერიას დაეუფლა. თუმცა ერთპიროვნული მმართველობა არასტაბილური აღმოჩნდა და ამიტომაც დიოკლეტიანემ დასავლეთში თანამმართველად დანიშნა თავისი ამხანაგი მაქსიმიანე კეისრის ტიტულით.
286 წელს მან მაქსიმიანეს ავგუსტუსის ტიტულიც მიანიჭა.
დიოკლეტიანე
293 წელს დიოკლეტიანემ კეისრად დანიშნა გალერიუსი, რომელსაც ბალკანეთი ერგო. ხოლო მაქსიმიანემ თავის მემკვიდრედ დანიშნა კონტანციუსი, რომელიც გალიას მართავდა. ამით დამყარდა ტეტრარქიული სისტემა, ანუ ოთხთა მმართველობა.
ტეტრარქიული სისტემა
303 წელს დიოკლეტიანე მაქსიმიანესთან ერთად რომში ჩავიდა თავიანთი წარმატებული მმართველობის 20 წლისთავის აღსანიშნავად. მაქსიმიანეს თან ახლდა ახალგაზრდა სამხედრო ტრიბუნი. ეს იყო კონსტანტინე, მომავალი კონსტანტინე დიდი. იგი დასავლეთის კეისრის კონტანციუსის შვილი იყო.
მალე დიოკლეტიანე ავად გახდა და 305 წელს იმპერატორობიდან გადადგა, ხოლო მისი ადგილი გალერიუსმა დაიკავა. კონსტანტინე ელოდა, რომ მას კეისრად დანიშნავდნენ, მაგრამ გალერიუსი მას მეტისმერად ამბიციურ კაცად თვლიდა და მის ნაცვლად ეს თანამდებობა თავის ნათესავს მაქსიმინუსს არგო, რომელიც უფრო მარიონეტის როლს თამაშობდა. დასავლეთში კი მაქსიმიანე გადადგა იმპერატორობიდან და მისი ადგილი კონსტანტინეს მამამ კონსტანციუსმა დაიკავა. შვილი მამასთან ჩავიდა და ერთი წელი ბრიტანეთის ნ. კუნძულზე იბრძოდა პიქტური ტომების წინააღმდეგ. 306 წელს კონსტანციუსის სიკვდილის შემდეგ ჯარმა დასავლეთის ავგუსტუსად კონსტანტინე გამოაცხადა. ამასობაში, რომში გარდაცვლილი მაქსიმიანეს შვილმა მაქსენტიუსმა თავი იმპერატორად გამოაცხადა. ამაზე განრისხდა აღმოსავლეთის ავგუსტუსი გალერიუსი და და მაქსენტიუსის ტახტიდან ჩამოგდება სცადა, მაგრამ ეს უკანასკნელი ქრთამების საშუალებით ადვილად ახერხებდა ამ პრობლემისგან თავის დაძვრენას. ახლა იგი მთელს იტალიასა და ჩრდ. აფრიკას აკონტროლებდა, საიდანაც მარცვლეული შემოდიოდა მთელს იმპერიაში. მან თავი ავგუსტუსადაც გამოაცხადა.
კონსტანტინე დიდი
311 წელს გალერიუსი გარდაიცვალა. კონსტანტინე და მაქსენტიუსი ერთმანეთთან ომისთვის ემზადებოდნენ. კონსტანტინემ უზარმაზარი არმიით ალპები გადალახა და ორი დიდი ბრძოლა მოიგო ჩრდ. იტალიაში ვერონასთან და ტურინთან. 312 წლის 27 ოქტომბერს იგი რომთან ახლოს, მილვანის ხიდთან დაბანაკდა. სწორედ აქ მოხდა მნიშვნელოვანი რამ, რამაც შეცვალა მსოფლიოს მომავალი. კონსტანტინეს ხილვა ჰქონდა. მან ცაში ცეცხლოვანი ჯვარი დაინახა და ხმა ჩაესმა: "ამ ნიშნით შენ გაიმარჯვებ." იმპერატორმა თავის ჯარისკაცებს უბრძანა ეს სიმბოლო თავიანთ ფარებზე გამოესახათ.
მაქსენტიუსს კონსტანტინეზე უფრო დიდი ჯარი ჰყავდა და რომიდან გამოვიდა მის დასამარცხებლად.
მილვანის ხიდი
28 ოქტომბერს ბრძოლა დაიწყო. კონსტანტინე მარცხენა ფლანგის მძიმე კავალერიით თავს დაესხა მაქსენტიუსის მხედრებს და თითქმის ეგრევე გააქცია. შემდეგ მისი მეწინავე ლეგიონერები გადავიდნენ შეტევაზე და მტრის წინა რიგებს დაეტაკნენ. შეტაკებისას ორივე მხარემ დიდი დანაკარგი განიცადა. შემდეგ კონსტანტინეს მარჯვენა ფლანგის კავალერია გადავიდა შეტევაზე, მტრის მხედრობა გააქცია და მილვანის ხიდამდე მისდია. მაქსენტიუსის მარცხენა ფლანგი აღარ არსებობდა. იგი თავის ცენტრალურ კავალერიასთან ერთად ხმლის მოუქნევლად გაიქცა ხიდისკენ, სადაც ჯარისკაცები ერთმანეთს აწყდებოდნენ. ამ ქაოსის დროს მაქსენტიუსი მდინარეში დაიხრჩო თავის ბევრ ჯარისკაცთან ერთად.
ბრძოლიდან მეორე დღეს კონსტანტინე რომში შევიდა და მთელ დასავლეთ იმპერიას დაეუფლა. ამასობაში მისმა მოკავშირემ ლიცინიუსმა, რომელიც აღმოსავლეთში იბრძოდა, გააერთიანა აღმოსავლეთ იმპერია. თუმცა მასსა და კონსტანტინეს შორის ალიანსმა დიდხანს ვერ გაძლო. ლიცინიუსმა თავის სამფლობელოში ქრისტიანების დევნა დაიწყო. კონსტანტინემაც არ დააყოვნა და შეტევაზე გადავიდა. 324 წელს მან საბოლოოდ დაამარცხა ლიცინიუსი ქრისოპოლის ბრძოლაში და მთელი იმპერია გააერთიანა. მომდევნო წელს კი შედგა ნიკეის საეკლესიო კრება, სადაც ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა. რომის იმპერიამ სამუდამოდ მიატოვა წარმართი ღმერთები.
რომის იმპერია 337 წ.
კახი გაგნიძე
ბიბლიოგრაფია:
1. Cowen, Ross (2016). Milvian Bridge AD 312: Constantine's battle for Empire and Faith. Oxford. UK: Osprey Publishing.
2. Pohlsander, H.A. (1996). The Emperor Constantine. Routledge.
3. Stephenson, Paul. Constantine Unconquered Emperor, Christian Victor. London; Quercus, 2009.
